Arsen – uważaj na ten rakotwórczy pierwiastek. Znajdziesz go w ryżu i wodzie. Zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworów nawet trzynastokrotnie

Arsen jest toksycznym pierwiastkiem, który występuje naturalnie w środowisku. Można znaleźć go w powietrzu, wodzie i glebie. Jest także uwalniany do środowiska przez niektóre procesy rolnicze i przemysłowe, takie jak górnictwo czy wytapianie metali.

Arsen często spływa do wód gruntowych, a z nich trafia do studni i innych źródeł wody, które mogą być wykorzystywane do nawadniania upraw i gotowania potraw.

Zobacz także: Gotujesz tę samą wodę w czajniku kilka razy? Sprawdź, czy ponowne zagotowanie wody na kawę lub herbatę może być szkodliwe dla zdrowia

Związki arseny dzieli się na dwie grupy:

• organiczne, występujące głównie w tkankach roślinnych i zwierzęcych,
• nieorganiczne, obecne w skałach i glebie oraz rozpuszczony w wodzie; są one bardziej toksyczne.

Wśród głównych przyczyn zatrucia arsenem wymienia się:

• oddychanie powietrzem skażonym przez ten pierwiastek,
• życie w pobliżu obszarów uprzemysłowionych,
• palenie tytoniu i przebywanie w pobliżu dymu tytoniowego,
• picie skażonej wody,
• spożywanie żywności z roślin nawadnianych zanieczyszczoną wodą.

Problem wysokiej zawartości arsenu w wodach gruntowych dotyczy m.in. Stanów Zjednoczonych, Indii, Chin i Meksyku. Niestety, skażone nim produkty spożywcze pochodzące z tych krajów są sprzedawane na całym świecie, w tym również w Polsce.

Arsen zapisał się na kartach historii jako silna trucizna, która przyczyniła się do śmierci wielu królów i cesarzy. Neron użył go w 55 roku n.e. do zamordowania swojego przyrodniego brata, Britannicusa, aby zostać cesarzem Rzymu.

Jednak arsen ma także pewne zasługi dla ludzkości – był m.in. pierwszym środkiem przeciwdrobnoustrojowym, który zadziałał skutecznie przeciwko kile, a do dziś wspiera się nim leczenie niektórych nowotworów.

Nieorganiczne związki arsenu były szeroko stosowane jako pestycydy do połowy 1900 roku i wykorzystywane w niektórych lekach aż do 1970 roku. W 1990 roku badania wykazały, że związek w postaci trójtlenku arsenu jest skuteczny w leczeniu ostrej białaczki promielocytowej.

Obecnie trójtlenek arsenu jest zatwierdzony do leczenia nawrotowej lub opornej na leczenie ostrej białaczki promielocytowej (APL). Badana jest jego skuteczność w leczeniu innych nowotworów hematologicznych.

Arsen, który występuje naturalnie w przyrodzie, jest na co dzień obecny w naszej diecie. O ile pojawia się w niej w małych ilościach, nie powoduje objawów zatrucia. Jednak długotrwałe spożywanie arsenu nieorganicznego może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych i zwiększać ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych.

Należą do nich:

• nowotwory m.in. pęcherza moczowego, skóry, płuc, przewodu pokarmowego,
• choroby serca,
• nadciśnienie tętnicze,
• choroba naczyniowe,
• cukrzyca typu 2,
• pierwotna niewydolność jajników (POI), która jest jednym z powodów bezpłodności (związek potwierdzono w 2020 r. w badaniach chińskich).

Ponadto wykazano, że arsen jest toksyczny dla komórek nerwowych i może wpływać negatywnie na funkcjonowanie mózgu. U dzieci i młodzieży ekspozycja na ten pierwiastek jest wiązana z zaburzeniami koncentracji, uczenia się i pamięci oraz ograniczoną inteligencją i kompetencjami społecznymi.

Onkolog i genetyk, prof. Jan Lubiński, powiedział w rozmowie z TVP, że arsen to najsilniejszy czynnik ryzyka raka u kobiet, zarówno tych, które u których występuje najwyższe genetyczne ryzyko, jak i tych, u których go nie ma. Arsen oznacza nawet trzynastokrotne zwiększenie ryzyka raków różnej lokalizacji.

Tymczasem z badań wynika, że zbyt wysoki poziom arsenu w organizmie ma aż 75 proc. Polek. Mężczyzn niestety nie badano, jednak z innych prac wiadomo, że ze względu na różnice w gospodarce hormonalnej płeć męska jest nawet bardziej narażona na rozwój niepłodności pod wpływem ekspozycji na arsen niż żeńska.

Arsen to pierwiastek, którego najmniejsze ilości stwierdza się z produktach ekologicznych. Wśród tych konwencjonalnych jako trzy główne źródła arsenu w żywności wskazywane są:

1. Woda pitna – ta zawierająca duże ilości nieorganicznego arsenu jest wykorzystywana przez miliony ludzi na świecie. Do zanieczyszczenia wody najczęściej dochodzi w Ameryce Południowej i Azji.
2. Ryby i owoce morza – mogą zawierać znaczne ilości organicznego arsenu, czyli mniej toksycznej formy tego pierwiastka. Jednak małże i niektóre rodzaje wodorostów morskich mogą być źródłem również arsenu nieorganicznego.
3. Ryż i jego przetwory – są wskazywane jako główne roślinne źródło arsenu. Toksyczny pierwiastek występuje nie tylko w samym ryżu, ale także w mleku ryżowym, otrębach ryżowych, płatkach śniadaniowych na bazie ryżu oraz tych przeznaczonych dla niemowląt. Jest obecny także w przekąskach takich jak batony czy krakersy ryżowe.

Najwięcej arsenu zawiera ryż niełuskany, nazywany też pełnoziarnistym lub brązowym. Dzieje się tak, ponieważ roślina ta jest uprawiana na polach, które wymagają intensywnego nawadniania. Wykorzystywana jest do niego woda często zawiera wysoki poziom toksycznego pierwiastka. Jest on pochłaniany przez ryż zarówno z wody, jak i z gleby, w ilościach większych niż przez inne rośliny uprawne.

Obecność arsenu w ryżu można zdecydowanie zmniejszyć. Wystarczy dokładnie wypłukać go pod bieżącą wodą i ugotować w wodzie o niskiej zawartości toksycznego pierwiastka.

Takie działanie jest skuteczne zarówno w przypadku białego, jak i brązowego ryżu, bo potencjalnie zmniejsza zawartość arsenu nawet o 57 proc.

Jeśli ryż jest na stałe obecny w naszej diecie, warto wybierać odmiany białe, np. jaśminową lub basmati, ponieważ zawierają mniej arsenu niż ryż brązowy. Szczególnie polecany jest ten z regionu Himalajów, w tym północnych Indii, północnego Pakistanu i Nepalu. Jeszcze bezpieczniej jest wybierać ryż europejski, zwłaszcza ze znakami jakości lub certyfikatem bio, np. włoski lub francuski.

Źródła:

• Arsenic National Cancer Institute
• A case-control study of arsenic exposure with the risk of primary ovarian insufficiency in women Environmental Science and Pollution Research
• Arsenic – the “Poison of Kings” and the “Saviour of Syphilis” Journal of Military and Veterans' Health
• Arsenic in Rice: Should You Be Concerned? Healthline
• Zawierają go ryż i owoce morza. Arsen to najsilniejszy czynnik ryzyka raka u kobie TVP Info