Bliska kultura

"Kirkuty Podkarpacia" wydało Archiwum Państwowe w Przemyślu wraz z Przemyskim Towarzystwem Archiwistycznym "Archiwariusz". Autorami książki są Marek Gosztyła i Michał Proksa. Jej tematem prezentacja istniejących jeszcze na naszym terenie kirkutów, czyli żydowskich cmentarzy.
Ziemie Galicji, w tym obecnego województwa podkarpackiego, zawsze były zróżnicowane etnicznie. Zamieszkiwali je Polacy, Rusini, Niemcy i Żydzi. Tym ostatnim autorzy poświęcają swą książkę.

Chodzi im o przybliżenie

obecnym mieszkańcom Podkarpackiego i turystom wiedzy o kulturze i religii żydowskiej. Szczególne znaczenie wydawnictwo to może mieć dla Żydów, przybywających w nasze strony ze świata, w poszukiwaniu korzeni rodzinnych. Na Podkarpaciu mieszkało tysiące ludzi tej narodowości, której sporączęść wymordowali okupanci hitlerowscy. Z miast zniknęły wtedy synagogi (które współcześnie coraz częściej bywają odnawiane), zniszczono też większość kirkutów, a macewy, często będące dziełami sztuki, hitlerowcy wykorzystywali do budowy dróg.
W języku hebrajskim - tłumaczą autorzy książki - cmentarz nazywa się bet olam (wieczny dom) lub bet hachajim (dom życia). W Polsce przyjęto nazwę kirkut.
W "Kirkutach Podkarpacia" zaprezentowano kilkadziesiąt żydowskich cmentarzy, w układzie alfabetycznym, nie wszystkie, które istnieją bądź istniały na naszych terenach. Autorzy dotarli do niepublikowanych dotąd źródeł, zdeponowanych w archiwach Służby Ochrony Zabytków w Krośnie, Przemyślu, Rzeszowie i Tarnobrzegu. Korzystali też z materiałów z Rejonowej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krośnie.
"Kirkuty Podkarpacia" wzbogacone są ciekawymi rycinami i zdjęciami, przedstawiającymi m. in. wspaniałą stylistykę nagrobków żydowskich (macew). "Mecewa z rzeźbioną misą lub dzbanem oznacza, że pochowano tu sługę świątynnego Lewitę, do którego obowiązków należało obmywanie rąk kapłanów, potomków Aarona, którzy z kolei mieli na macewie wyrzeźbione dłonie w geście błogosławieństwa - piszą autorzy we wstępie. - Płaskorzeźbiona księga lub szafa z księgami wskazuje

na miejsce pochówku rabinów,

[obrazek3] Autorzy książki podjęli trud uzupełnienia naszej wiedzy o nowe fakty z historii polskich Żydów zamieszkujących Podkarpacie.
(fot. JAN JAROSZ)uczonych lub lektorów czytających Torę w synagodze. Nóż rytualny lub podwójne krzesło Eliasza oznacza, że tu spoczywają doczesne szczątki mohela, do którego obowiązków należał obrzęd obrzezania(...), zaś ręka z gęsim piórem wskazuje na pochówek kopisty świętych ksiąg, sofera".
Książka "Kirkuty Podkarpacia" jest cennym przyczynkiem do głębszego poznania historii polskich Żydów. Wydano ją przy udziale finansowym Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Warszawie oraz Stowarzyszenia Opieki nad Twierdzą Przemyśl i Dziedzictwem Kulturowym Ziemi Przemyskiej.