Irzykowski, nasz słynny krytyk filmowy i literat

Żadnemu z historyków do tej pory nie udało się określić dnia, w którym Karol Irzykowski przyszedł naświat - w informacjach podawane są daty 23, 25 i 27 stycznia. Roku 1873 r., co do tego nie ma wątpliwości. Miejsce też jest powszechnie znane: podjasielska Błażkowa, a dokładnie folwark nazywany Jasiony, Jesiony lub Józefówka. Jego właścicielami byli rodzice naszego bohatera - pochodzący z rodziny szlacheckiej Czesław Irzykowski herbu Ostoja, oraz Julianna z Wawrowskich, herbu Sas.

Karol miał starszego brata Alfreda i dwie siostry - Helenę i Irenę. Został ochrzczony 4 sierpnia 1873 r. w kościele parafialnym w Brzyskach. Na ziemiach pod„Liwoczem” spędził lata chłopięce. W 1881 r. ojciec sprzedał rodzinny majątek i przeprowadził się z synami do swojej matki domiejscowości Brzeżany (dziś leżącej na terenie Ukrainy - przyp. red.), a matka z siostrą wynajęły mieszkanie we Lwowie. Na Jasie-lszczyznę Karol nigdy już nie powrócił, choć miał takie plany...

Zdolny jąkałaEdukację gimnazjalną rozpoczął w Brzeżanach, potem uczył się w Złoczowie. Maturę zdał zaś we Lwowie. W 1889 r. podjął studia germanistyczne na Uniwersytecie Lwowskim. Ze względu nakłopoty finansowe nieprzeciętnie inteligentny i zdolny student nie zdołał zdobyć dyplomu, kończąc naukę w trakcie czwartego roku. Z tego okresu pochodzi jego praca „Fryderyk Hebbel jako poeta konieczności”, którą później wydał drukiem.

W 1896 r. Karol Irzykowski został suplentem w gimnazjum w Brzeżanach. Na krótko, bowiem jąkanie się, wrodzona wada wymowy, z którą nasz krajan nigdy nie zdołał się uporać, nieustannie utrudniała mu pracę. Kompleksy oraz trudności z jej powodu miał zresztą przez całe życie. W 1898 r. znów zameldował się we Lwowie, gdzie pracował jako stenograf, dziennikarz, sprawozdawca sądowy i parlamentarny. Był także dramaturgiem oraz prozaikiem w czasopiśmie „Przegląd Polityczny, Społeczny i Literacki”. Początkiem XX w. wydano drukiem jego największe dzieło, powieść analityczno-psychologiczna „Pałuba”. Miejsce jej akcji nawiązywało do tego, w którym Irzykowski spędził pierwsze lata życia - folwarku w Błażkowej.

Tworzył dzieła i pisał dla pracyW 1908 r. przybył do Krakowa. Na terenie byłej stolicy Polski spędził dekadę, pracując w charakterze korespondenta, dziennikarza i współpracownika lokalnych czasopism. Wówczas dał się też poznać jako zdolny krytyk literacki oraz wydał zbiór studiów krytycznych pt. „Czyn i słowo. Głosy sceptyka”. Podczas I wojny światowej pracował w redakcji gazety krakowskich radykałów - „Nowa Reforma”.

W latach II RP wyjechał do Warszawy, gdzie został szefem Biura Stenograficzno-Sprawozdawczego Sejmu. Czynnie współpracował z warszawskimi pismami: „Skamander”, „Wiadomości Literackie” i „Robotnik”. Jego ciekawe i niezwykle cenione teksty ukazywały się również na łamach innych czasopismach kulturalnych, jak „Zet”, „Pion”, „Prosto z mostu”, oraz prestiżowych „Wiadomości Literackich”. Nawiązał współpracę z Polskim Radiem, dla którego pisał teksty słuchowisk i prezentował recenzje nowości literackich. Mocno pochłaniała go recenzja teatralna i filmowa. W 1924 r. wydał genialną książkę o sztuce filmowej pt. „Dziesiąta muza. Zagadnienia estetyczne kina”.

W 1933 r. Irzykowski został dożywotnim członkiem Polskiej Akademii Literatury. Na jej forum prowadził wspaniałe polemiki z czołowymi literatami, które później zachował dla potomnych w tomiku „Słoń wśród porcelany. Studia nad nowszą myślą literacką w Polsce”. W połowie lat 30. nawiązał współpracę z tygodnikiem polityczno-kulturalnym „Prosto z mostu”.

Wojna zabrała wieleNa początku II wojny światowej, podczas bombardowania stolicy stracił prawie całe swoje archiwum literackie. W latach okupacji żył z pracy stenografa, lecz nadal pisał, działając w podziemnym ruchu literackim. Po ukończeniu dzieła teoretyczno-programowego „Mosty” rozpoczął pracę nad zarysem literatury polskiej XX w. Wtedy otrzymałkolejny cios - po wybuchu powstania warszawskiego zniszczeniu uległo prawie wszystko, co stworzył na przestrzeni ostatnich lat, sam zaś został ciężko ranny w nogę. Zmarł 2 listopada 1944 r. w szpitalu w Żyrardowie.

W dziejach kultury polskiej pierwszej połowy XX w. niepokorny człowiek rodem z Błażkowej zapisał się jako wybitny krytyk literacki, teatralny i filmowy, publicysta, autor oryginalnych i nieprzeciętnych powieści, opowiadań, monografii, wspomnień, aforyzmów, szkiców, pamfletów i esejów.