Kryjówka Hitlera

Setki tysięcy turystów rocznie zwiedza wykute w wapiennej skale podziemne wyrzutnie rakiet V-1 i V-2 na francuskim wybrzeżu pod Calais. Kilka dni temu Bogusław Wołoszański pokazywał je w swoim programie telewizyjnym. Tymczasem z porównania wynika, że schrony kolejowe na Podkarpaciu są większe od francuskich tuneli. Obiekt w Stępinie-Cieszynie ma 450 m długości i może pomieścić pociąg z 40 wagonami. Tunel wydrążony na przedmieściach Strzyżowa pod Górą Żarnowską ma 380 metrów długości. Oba schrony powstały w ciągu roku - na przełomie 1940/41. Przy budowie pracowało ok 4 tys. robotników (niektóre źródła wspominają nawet o 10 tysiącach). W Polsce podobne schrony istnieją tylko w okolicach Tomaszowa Mazowieckiego.

Luksusy pod ziemią

(fot. Tadeusz Poźniak)27 sierpnia 1941 r. w Stępinie Hitler spotkał się z Mussolinim. W schronie pod Strzyżowem miał stacjonować pociąg pancerny wodza III Rzeszy. Stąd obaj przywódcy udali się na wizytację frontu wschodniego. Tyle fakty. Na temat budowli więcej jest domysłów i legend. np. o kilku piętrach podziemnych pomieszczeń pod obu tunelami. Te w Stępinie miały być luksusowo wyposażone; tu podobno zatrzymali się najwyżsi dostojnicy Hitlerem na czele. Pod koniec wojny w tunelach umieszczono produkcję zbrojeniową (Góra Żarnowska). Od jesieni 1944 w Stępinie działał szpital polowy Armii Czerwonej.
Po wojnie ogromne komory stały puste: zwycięzcy wywieźli ich wyposażenie na wschód. Resztę rozgrabiono: od instalacji po skomplikowaną maszynerię wentylacyjną i grzewczą. Rozebrano tory. W Stępinie wymontowano i wywieziono ważące kilka ton drzwi pancerne zamykające tunel. Służą one jako mostek w jednej z pobliskich wsi. (Jak wyglądały, możemy zobaczyć na przykładzie schronu w Strzyżowie, gdzie cudem ocalały.)

Skarbiec i pieczarkarnia

(fot. Tadeusz Poźniak)Nowe żelazne drzwi wejściowe zafundował Stępinie Narodowy Bank Polski. Tunel miał bowiem służyć jako rezerwowy skarbiec na wypadek wojny. Zasypano wykop, w którym biegły tory, a podłoże wybrukowano tak, aby mogły tu stać ciężarówki z przywiezionymi ze stolicy "skarbami". Nigdy do tego nie doszło, a tunel został wynajęty miejscowej Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej. W latach 70-tych założono tu pieczarkarnię. Interes szedł dobrze, tony grzybów eksportowano do Niemiec. W pobliżu, w barakach równie długich jak tunel, hodowano bydło. Przy studniach głębinowych wydrążonych przez hitlerowców powstała wytwórnia wody mineralnej.

Solone śledzie i strzelnica

Pod Górą Żarnowską magazyn urządziła Centrala Rybna. W chłodzie stały rzędy beczek z solonymi śledziami, które rozwożono po sklepach całego województwa. W latach 80-tych powstała tu baza Spółdzielni Transportu Wiejskiego. Był to idealny garaż, w którym przez cały rok panowała stała temperatura. Niestety, spółdzielnię rozwiązano. Schron przejął "Igloopol", który chciał założyć tu gigantyczną chłodnię produktów rolniczych i ogrodniczych dla całego regionu. Zaledwie zlecono wykonanie dokumentacji, "Igloopol" zlikwidowano.
W zeszłym roku tunel miał zostać adaptowany na strzelnicę wojskową. Pomysł znów nie wypalił. Dziś poprzez tunel wiedzie bardzo uczęszczana droga na skróty między Strzyżowem a Żarnową. Jeździło tędy tak dużo samochodów, że władze miasta poleciły zamknąć jedne z pancernych drzwi. Jednak piesi bez trudu przedostają się przez wycięcie w opancerzonej płycie.

Drezyna a może pociąg pancerny?

[obrazek5] (fot. Tadeusz Poźniak)Musiało minąć ponad pół wieku aby miejscowi dostrzegli wartość zabytkową w opuszczonym kompleksie. Najpierw do roboty wzięły się władze gminy Frysztak. Przez cały rok 1999 trwała wycinka bujnej roślinności, która pokryła bunkier w Stępinie-Cieszynie. Później wyburzono barak, który zasłaniał wejście do schronu i uporządkowano teren. Powstanie tu parking, a w przyszłości schronisko turystyczne. Dotąd gmina wydała 350 tys. zł, przydałby się jeszcze 1 mln zł.
- W ciągu roku schron w Stępinie zwiedza 5 tys. osób. Kiedy go urządzimy i rozreklamujemy, może ich być nawet 100 tys. rocznie - szacuje Jan Ziarnik, wójt gminy Frysztak.
Do tego potrzebne są jednak turystyczne atrakcje. Odtworzona zostanie bocznica kolejowa prowadząca do schronu i fragment torowiska wewnątrz obiektu. Ekspozycję militarną obiecało przygotować Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. We Frysztaku zorganizowano dwie konferencje naukowe poświęcone fortyfikacjom oraz Ogólnopolski Zlot Miłośników Ekspoloracji. Poszukiwacze mają zająć się oni odnalezieniem legendarnych podziemi pod schronami.
Pod Żarnowską Górą trwa oczyszczanie z błota tunelu łączącego schron z pobliskim bunkrem - maszynownią (zaadaptowaną na oczyszczalnię ścieków). W jednej z sal maszynowni (pełniącej niegdyś rolę bunkra pomocniczego) będzie izba pamięci, a w tunelu na odtworzonym torowisku drezyna wożąca turystów. W przyszłości może to być wagon sztabowy, a nawet pociąg pancerny z czasów II wojny światowej. Tylko gdzie taki znaleźć? Niemieckiego uzbrojenia zachowało się w Polsce niewiele.
- Musimy zacząć od spraw podstawowych: wspólnie z gminą Frysztak przygotowujemy do druku folder i pocztówki dla turystów. Dlaczego mają kierować się tylko do Kętrzyna - mówi Marek Śliwiński, burmistrz Strzyżowa.

Można zwiedzać

Kompleks schronów w Stępinie-Cieszynie można zwiedzać w każdą sobotę i niedzielę, zaś w inne dni po uzgodnieniu. Informacji udziela Urząd Gminy Frysztak, tel (0-17) 27-77-022, 27-77-110, faks: 27-77-920.
Adres mailowy: [email protected]
Adres internetowy: www.frysztak.pl
Schron pod Górą Żarnowską można zobaczyć bez załatwiania formalności. Jest on otwarty, znajduje się za stacją PKP Strzyżów; wejście niedaleko miejskiej oczyszczalni ścieków. Należy zabrać ze sobą mocną latarkę.