Łupków: Niezwykłe odkrycie archeologiczne w powiecie sanockim [ZDJĘCIA]

Jest to najprawdopodobniej plebania dawnej greckokatolickiej cerkwi parafialnej pw. św. Michała Archanioła.

Dotychczas na istnienie zespołu cerkiewnego na terenie tzw. Starego Łupkowa wskazywały tylko dokumenty oraz położony nieopodal cmentarz.

– Nekropolia z licznymi, porośniętymi mchem nagrobkami sprzed 1945 roku oraz kamienną podmurówką i żelaznymi krzyżami ze zwieńczeń świątyni z początku XIX wieku, była do tej pory jedynym dowodem na istnienie tej budowli – tłumaczy Iwona Dominiak, rzecznik prasowy GAZ-SYSTEM. – Odkryte podczas budowy gazociągu historyczne fundamenty zdają się potwierdzać istnienie w tym miejscu zespołu cerkiewnego.

Iwona Dominiak podkreśla, że w ramach prac przygotowawczych do budowy gazociągu, wokół terenu zabytkowego cerkwiska i cmentarza z okresu I wojny światowej, wykonano dodatkowe zabezpieczenie w formie drewnianego, stylizowanego ogrodzenia nawiązującego do tradycji regionu.

– Gazociąg w tym miejscu wybudujemy z wykorzystaniem metod bezwykopowych, co pozwoli zachować cenny obiekt zabytkowy w niezmienionym stanie – zapewnia rzecznik. – Technologia ułożenia gazociągu, jak i sposób ochrony istotnych elementów dziedzictwa narodowego w tym regionie, jest rezultatem podjętych decyzji, uwzględniających między innymi sugestie władz gminy Komańcza oraz lokalnych stowarzyszeń mieszkańców.

Obecnie teren jest zabezpieczony przez wykonawcę robót budowlanych, a działania dotyczące znaleziska, są koordynowane w uzgodnieniu z podkarpackim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków (Delegatura w Krośnie). Trwa ustalanie właściwego dla zabytku sposobu dalszego postępowania. Konserwator przedstawił kilka możliwości, w tym m.in. czasowe przeniesienie znaleziska.

Prace archeologiczne prowadzi firma APB Thor, podwykonawca Budimex S.A., lider konsorcjum, któremu GAZ-SYSTEM powierzył wykonanie tej inwestycji.

Jak wspomina pan Tomasz, miłośnik i badacz historii Łupkowa, galicyjska wioska cechowała się przed II wojną światową wielokulturowością.

– Łupków zamieszkiwali nie tylko Polacy, Żydzi, Cyganie, ale głównie grekokatoliccy Rusini, którzy stanowili większość religijno-narodową – zaznacza mężczyzna. – Miało to odzwierciedlenie w centralnym położeniu cerkwi wraz z dzwonnicą oraz plebanią, potocznie zwaną popówką. Mimo że mieszkańcy obrządku rzymskiego stanowili znikomy procent populacji Łupkowa, nie było to przeszkodą, aby w cerkwi odprawiać nabożeństwa w rycie łacińskim. Świadczy o tym chociażby zachowany opis podróży kanonicznej rzymskokatolickiego biskupa Sufragana Karola Józefa Fischera w 1908 roku.

Budynek dawnej „popówki” opisywany jest w książkach jako obiekt pokaźnych rozmiarów, z przeszkloną werandą, wyróżniający się spośród tradycyjnej zabudowy łemkowskiej.

– Jego historia popadła w niepamięć po zrównaniu z ziemią, w wyniku działań akcji „Wisła”, mającej na celu zatarcie wszelkich śladów istnienia kultury łemkowskiej w tym regionie – mówi pan Tomasz. – Według wspomnień, cerkiew i plebania zostały zniszczone za pomocą ciężkiego sprzętu budowlanego, czasami wojskowego. Po starym Łupkowie i jego kulturze sakralnej zostało tylko cerkwisko, w skład którego wchodzą przysypane ziemią, słabo widoczne fundamenty cerkwi wraz z dzwonnicą i kilkunastoma nagrobkami. Wizytówką cerkwiska stała się rozpoznawalna na całym świecie, wrośnięta w drzewo, figura Chrystusa oraz postać Jezusa z odstrzeloną ręką.

Dopiero w ostatnich latach cerkwisko zaczęło odsłaniać swoje tajemnice. Jedną z nich okazał się być cmentarz wojenny z czasów IWŚ, na którym spoczywa 428 żołnierzy, w tym 229 Austro-Węgrów i 199 Rosjan.

Łupków podczas I wojny światowej, ze względu na toczące się w wiosce zacięte walki o Przełęcz Łupkowską, został rozsławiony na całym świecie. O miejscowości rozpisywały się niemal wszystkie gazety: od USA, Brazylię, Australię do poczytnych wydawnictw europejskich.

Transgraniczny gazociąg (interkonektor) ma połączyć systemy przesyłowe gazu ziemnego Polski i Słowacji. Projekt realizują narodowi operatorzy systemów przesyłowych. GAZ-SYSTEM prowadzi budowę ok. 61-kilometrowego odcinka Strachocina–Granica RP, słowacki Eustream a.s. nieco ponad 100-kilometrowego odcinka Granica RP–Veľké Kapušany. Gazociąg będzie miał średnicę 1000 mm, ciśnienie robocze 8,4 MPa, zaś jego przepustowość wyniesie w kierunku Polski 5,7 mld m3, a w kierunku Słowacji 4,7 mld m3 gazu rocznie, z możliwością dalszego zwiększenia przepustowości do 9,5 mld m3/rok w obu kierunkach.

GAZ-SYSTEM 6 września 2019 r. zainaugurował budowę polskiej części interkonektora. Wykonawcą robót budowlanych jest konsorcjum firm Budimex S.A. (lider konsorcjum) i Mostostal Kraków S.A. Nadzór inwestorski sprawuje firma ECMG GmbH Oddział w Polsce. W województwie podkarpackim trasa gazociągu przebiega przez gminy Sanok, Bukowsko i Komańcza.

– GAZ-SYSTEM szanuje polską historię i dba o relikty przeszłości odkrywane w ziemi na trasach inwestycji liniowych – zaznacza Iwona Dominiak. – Infrastrukturalne inwestycje, przechodząc przez opustoszałe, zapomniane dziś tereny, umożliwiają przywrócenie ludzkiej pamięci zabytków sprzed wieków. Ich odkrywanie to jedna z ubocznych, ale bardzo istotnych korzyści z prowadzenia takich inwestycji.