Malarze bajek

Alicja wpada do króliczej nory. Jak wygląda? Ma rude włosy, jest szczupła, nosi kolorową sukienkę i podkolanówki w paski. Tak wyobraził sobie bohaterkę "Alicji w krainie czarów" Marek Szal, gdy po raz pierwszy czytał dzieło Lewisa Carrolla. Taką Alicję stworzył, gdy sam ilustrował tę książkę.
- Bardzo lubię bajki. Gdy czytam, od razu wiem, jak będą wyglądać postacie; w co będą ubrane, jakie miny będą stroić - tłumaczy artysta.

Potrzeba tworzenia

(fot. Wojciech Zatwarnicki)Do Buszkowic pod Przemyślem, w rodzinne strony Marka, przyjechali z Krakowa pięć lat temu, zakochani w Pogórzu Przemyskim, zalesionym bukiem i modrzewiem, w starych, drewnianych cerkiewkach, o których już nikt nie pamięta. Dorota - rodowita Warmianka - po ślubie nie zrezygnowała z panieńskiego nazwiska Narwojsz, choć "łamią" sobie na nim języki ludzie z południa. Mieszkają w wielopokoleniowym domu, w którym, jak na artystów przystało, zajmują obszerne poddasze. Ściany zdobią prace gospodarzy.
- Coś bym tu zmieniła... Może kolor ścian? - zastanawia się Dorota, którą rozpiera potrzeba tworzenia. Część tej energii przelała na ogród, który samodzielnie zaprojektowała. - Uwielbiam go pielęgnować. Bez rękawiczek, tak, by czuć ziemię w rękach. Kiedy spaceruję po ogrodzie uważnie przyglądam się... trawie. Jestem nałogową zbieraczką czterolistnych koniczynek.
Ogród Szalów ciągnie się aż do rzeki. Bliskość Sanu zachwyca w pogodne dni. Gdy jednak rzeka przybiera po ulewach, bywa przerażająca. - Wtedy za płotem mamy prawdziwą kipiel - mówi Marek.

Talent jak powołanie

Kiedy w dzieciństwie pytano Dorotę, kim będzie, gdy dorośnie, odpowiadała: na pewno nie artystką! Nigdy!
- W ten sposób się buntowałam, bo nie chciałam iść w ślady mamy, absolwentki gdyńskiego liceum plastycznego. Ale to właśnie po niej przejęłam w genach poczucie estetyki i wrażliwość na piękno. Wtedy nie rozumiałam, że talent jest jak powołanie. Od tego nie da się uciec...
I nie uciekła. Tak jak matka trafiła do Liceum Plastycznego w Gdyni - Orłowie.
Marek przed powołaniem się nie wzbraniał, dzięki czemu oboje spotkali się na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Poznali się w akademiku. On, student piątego roku grafiki, ona, na pierwszym roku architektury wnętrz.
- Nasza znajomość zaczęła się od stołu, który Marek dla mnie zrobił. Dobrze, że nie zaczął od łóżka - śmieje się Dorota.

Podział ról

Książki najpierw ilustrował Marek. Potem dołączyła żona.
- Ja odpowiadam za postacie. Ich wygląd, strój, kolory. Domeną Dorotki są wnętrza, zabudowa miasteczek, wsi - tłumaczy podział pracy Marek.
Przed erą komputerów każdy obrazek powstawał w technice ekoliny przynajmniej jeden dzień. Czasem praca zajmowała Szalom kilka dni, tygodni. Teraz ilustracja powstaje w godzinę. - Takie tempo umożliwiają nam komputerowe programy graficzne - tłumaczy Marek.
Dorota najbardziej lubi ilustrować baśnie Andersena. Marek ma tylu ulubionych autorów, że trudno mu wybrać jednego czy nawet kilku. W każdej księgarni znajdują przynajmniej jedną książkę, do której przyłożyli ręce. Tuwim, Brzechwa, Lewis Carroll, bracia Grimm... Lista jest długa.

Praca łączy, czasem dzieli

Marek i Dorota spędzają ze sobą niemal całą dobę. - Bywa to przyczyną konfliktów - przyznają małżonkowie. Jednak jak już się spierają, to zazwyczaj o pracę. Jak tłumaczy Dorota, nie zawsze dają się pogodzić ich wizje artystyczne.
Ona pracuje głównie nocą, gdy zasypia dwuletnia córka Amelka. Nieliczne wolne chwile wypełnia malując. Podczas ostatniej zimy i wiosny jej myśli opętały ptaki. Tak powstał cykl pasteli ze skrzydlatymi w roli głównej, który niedawno prezentowała na wystawie w jednej z podrzeszowskich restauracji.
- Potrafię rozpoznać śpiew niejednego ptaka. Gdy w ogrodzie, czy na wycieczce po Pogórzu Przemyskim słyszę trele, przystaję i próbuję dojść, jaki to ptak - mówi Dorota - a to zazwyczaj wilga. Śpiewa przepięknie.

Ilustrują dla najlepszych

Szalowie mają na koncie ponad 600 ilustracji. Mogą pochwalić się współpracą z największymi polskimi wydawnictwami.
- Niektórym wydaje się, że ilustrowanie książek przynosi nam majątek. Mało kto zdaje sobie sprawę, jak niepewna jest przyszłość artysty. Dziś praca jest, jutro może jej nie być. Nie mamy stałych dochodów, dlatego nikt nie da nam kredytu w banku. Na wszystko, co mamy, musieliśmy zapracować - mówi Dorota.
Gdy ich ilustracja znajdzie się w książce, prawa autorskie na zawsze przejmuje wydawnictwo. Gdy książka jest wydawana ponownie, Szalowie nie dostają złamanego grosza. - To niesprawiedliwe. Jednak z prawem trudno dyskutować - mówią.
Potrzeba stabilizacji sprawiła, że Dorota zaczęła uczyć plastyki w miejscowej szkole. Robi wszystko, by w każdym podopiecznym obudzić indywidualistę.
- Nigdy od siebie nie małpują. Każdy rysuje po swojemu. To bardzo zdolne dzieci, wrażliwe. W ostatnim roku zdobyli 56 nagród w 15 konkursach - chwali uczniów Dorota.
Marek również nie poprzestaje na ilustrowaniu książek. Coraz bardziej wciąga go rzeźbiarstwo. Właśnie od proboszcza dostał pień 100-letniej lipy, która schnie teraz na ogrodzie. Co z niego powstanie? Może jakaś postać z bajki...?