Na Ukrainie dokonujemy rewelacyjnych odkryć

- Rzeszowscy naukowcy od dawna prowadzą badania archeologiczne na terenach Ukrainy?
- Pierwsze badania prowadzone przez polskich naukowców, w tym prof. Jana Machnika i prof. Sylwestra Czopka, na terenie Ukrainy dotyczyły okresu neolitu. W tym relacji ludów zamieszkujących obszary zachodniej Ukrainy ze społecznościami w południowo-wschodniej Polsce. Od zeszłego roku rozpoczęliśmy następny program, dotyczący konkretnie Wołynia, a szczególnie otoczenia miejscowości Ostrog, która była własnością książąt Ostrogskich.

- Kilka tysięcy lat temu na terenach dzisiejszego Wołynia istniała rozwinięta cywilizacja?
- Nazywamy ją cywilizacją trypolską. Jej przedstawiciele zamieszkiwali duże osiedla składające się z domostw, w których m.in. funkcjonowały piece.

- Tereny Ukrainy to był jednak inny świat niż ten, który charakteryzował Europę Środkową i Zachodnią?
- Nieco inny, odmienny od świata południowo-wschodniej Polski. W początkach IV tysiąclecia p.n.e. funkcjonowały na Ukrainie bardzo duże osiedla, liczące czasami nawet kilkaset budynków, z piętrowymi domami. Jednak na przestrzeni IV tysiąclecia sytuacja ulega zmianie. Przede wszystkim zmienia się model gospodarczy, osadniczy. I to jest moment, najbardziej dla nas interesujący: jak wówczas te społeczności kontaktowały się z ludami zamieszkującymi tereny południowo-wschodniej Polski i innych jej obszarów.
- Jakie są pierwsze efekty wykopalisk prowadzonych w okolicy Ostroga?
- Nadspodziewane. Wołyń to rejon wychodni krzemienia wołyńskiego, z którego w 4 tysiącleciu wykonywano bardzo ważne dla gospodarki rolnej narzędzia żniwne. Posługiwano się nimi na obszarach południowo wschodniej Polski, a także na Kujawach. W związku z tym otwarte pozostaje pytanie, w którym momencie zostały zainicjowane kontakty między sąsiadującymi z sobą społecznościami i jaki miały charakter.

- Na co natrafiliście w trakcie wykopalisk?
- Po raz pierwszy udało się nam odkryć w rejonie występowania krzemienia wołyńskiego takie osiedle, w którym są zarówno materiały z okresu pucharów lejkowatych, jak i trypolskie. Przykładowo, w tym roku dokonaliśmy odkrycia płoszczadki, czyli domu, w którym znajdowały się naczynia pochodzące z obu kultur. Na razie jesteśmy w stanie powiedzieć, że są to zjawiska odpowiadające II połowie IV tysiąclecia p.n.e. Sądzę, że kolejne badania i odkrycia pozwolą nam precyzyjniej określić relacje i kontakty między tymi społecznościami. Pamiętajmy, że ta wielka cywilizacja trypolska i kultura pucharów lejkowatych są cywilizacjami agrarnymi. Jednak w trakcie swego trwania zmieniały zarówno systemy gospodarowania, jak i osadnictwa. Zapewne uda się nam określić przyczyny, dlaczego w IV tysiącleciu społeczność kultury trypolskiej żyjąca na obszarach Wołynia nie zamieszkiwała już w wielkich osadach liczących po kilkaset domów, ale w mniejszych osiedlach składających się z kilkunastu domostw. A także jak gospodarczo wykorzystywała te tereny. Program badawczy da nam szanse na bliższe poznanie społeczności reprezentujących odmienne jednostki kulturowe.

- Rozmawiamy o odkryciach dotyczących IV tysiąclecia p.n.e. Czy współczesna nauka jest w stanie precyzyjnie określić wiek poszczególnych wykopalisk, w tym przedmiotów używanych w dawnych czasach?
- Tak. Określa się to, wykorzystując tzw. datowanie radiowęglowe. Chodzi o analizy izotopu węgla pozwalające dość precyzyjnie określić wiek wykopanych przedmiotów. Obecnie niektóre materiały oddaliśmy do analiz radiowęglowych w specjalistycznej pracowni w Poznaniu. Tamtejsi specjaliści mają możliwość bardzo precyzyjnego ustalenia wieku nawet minimalnych śladów węgla czy substancji roślinnych, które zachowały się na ceramice.
- Przedmioty, na które natrafiacie w trakcie wykopalisk, są wykonane z gliny czy krzemienia?
- To piękna ceramika gliniana z okresu kultury trypolskiej. Tak dobrze jest wykonana i wypalona, że można ją porównać do naczyń kultury greckiej z 2 tysiąclecia p.n.e. Oprócz tego najważniejszymi źródłami, które otrzymujemy są narzędzia krzemienne. Ponadto znajdujemy narzędzia wykonane z kości, jak igły czy szydełka, a także przęśliki do przędzenia tkanin, czyli wszystkie te przedmioty, które zapewniały ludziom w miarę swobodne życie.

- Badania w rejonie Ostroga prowadzone są w ramach polsko-ukraińskiego porozumienia?
- Tak. Porozumienie takie zawarł nasz instytut i muzeum w Ostrogu.

- W pracach wykopaliskowych uczestniczą też badacze ukraińscy?
- Oczywiście. Razem z nami badania wykonują pracownicy muzeum w Ostrogu oraz Akademii Nauk z Kijowa. Sami nie moglibyśmy prowadzić takich badań. Przyznaję, że to duża przyjemność współpracować z kolegami z Ukrainy, dzięki nim mamy dostęp do bardzo ważnych źródeł. Dla nas jest to całkowicie nowy świat, a także odkrywanie bardzo bliskich związków tych dwóch kultur. Program współpracy będzie rozwijany, planujemy włączyć do współpracy archeobotaników, geomorfologów. Wierzę, że ciągle jesteśmy przed najważniejszymi odkryciami.