Nihilizm w XXI wieku. Felieton Stanisława Dłuskiego

Rozkwit różnych form nihilizmu to okres modernizmu, pogłębianie się tendencji nihilistycznych w społeczeństwie przewidział filozof Fryderyk Nietzsche, choć sama idea sięga czasów starożytnych. W 1873 roku ukazała się powieść „Biesy”, w której Fiodor Dostojewski pokazał potencjalne katastroficzne skutki politycznego i moralnego nihilizmu, które stały się popularne w Rosji w drugiej połowie XIX wieku. Ośmielam się nieśmiało twierdzić, że te wizje dzisiaj się sprawdzają, ale to nie kwestia tylko Rosji, również Europa zachodnia odrzuciła fundamentalne wartości, które zrodziły się na początku naszej cywilizacji, czyli: prawda, dobro i piękno. Próbowano znaleźć to źródło w Wielkiej Rewolucji Francuskiej, która przyniosła zbrodnię i zniszczenie dla wszystkich, pokazał to między innymi Andrzej Wajda w filmie „Danton”. Politycy Unii Europejskiej odwoływali się do hasła „wolność-równość-braterstwo”, ale słabsze narody w Europy Środkowo-Wschodniej traktowano jako gorsze.

W Rosji od początku rewolucji październikowej (1917) rządziły służby specjalne czy po prostu policja polityczna, nigdy nie było normalnego przywódcy, ale po pozornym upadku komunizmu (1989) uwierzono, że nastąpi „nowy wspaniały świat”. Polacy też w to uwierzyli, prezydent Aleksander Kwaśniewski doszedł do władzy pod hasłem, że tylko przyszłość jest ważna, po co nam pamięć, historia, tragiczne doświadczenia. Francuska filozof Simone Weil dawno pisała, że nie da się zrozumieć przyszłości bez przemyślenia przeszłości. Wiedzą o tym poeci czy artyści, którzy z tradycji czerpią natchnienie do tworzenia nowych dzieł. Pamiętam dobrze ten entuzjazm Polaków z 1989 roku, też temu uległem, choć oczekiwałem rozliczenia zbrodni komunistycznych. Wybaczenie jest tylko wtedy możliwe, kiedy nastąpi zadośćuczynienie, potrzeba naprawić ludziom krzywdy, które im wyrządzono.

Putin to „człowiek zbieszony”, o którym pisał Dostojewski, kto nie wierzy w nic, jest zdolny do wszystkiego. Po lekturze wielu katastrofistów (np. Witkacy) twierdzę, że żyjemy w czasach ostatecznych. Dla nihilisty poświęcić życie milionów nie jest problemem, bo dla niego żadne życie się nie liczy, trudno to oceniać w kategoriach logiki, to raczej postać z teatru absurdu. Politycy Europy kalkulują ekonomicznie, że to się Rosji nie opłaci, ale nie widzą w tym wszystkim śmiechu diabła, który do przepaści może pociągnąć całą ludzkość. Tu słowa już nic nie znaczą, tylko drastyczne metody, za długo trwał ten pozorny dialog i retoryka dyplomacji.