Od strajków robotniczych do wolnej Polski. Wystawa IPN o narodzinach opozycji

Tak było w Poznaniu 1956 roku, kiedy pracownicy zakładów im. Cegielskiego zaprotestowali przeciwko dodatkowemu podatkowi, nałożonemu na przodowników pracy i robotników akordowych. Tak było na Wybrzeżu 1970 r., kiedy bunt robotników stoczniowych wywołała drastyczna podwyżka cen mięsa. W Radomiu 1976 pierwotną przyczyną manifestacji niezadowolenia była zapowiedź władzy podwyżki cen żywności, „Solidarność” po strajkach 19809 roku też zaczęła się od protestów, wywołanych przyczynami ekonomicznymi. Z czasem każdy z tych protestów przynosił żądania wolnościowe, z każdym rósł opór przeciwko władzy komunistycznej, wreszcie zawiązał się nieformalny ruch opozycyjny wobec tej władzy.

Instytut Pamięci Narodowej chce upamiętnić powstanie tego ruchu, przypomnieć nie pamiętającym, uświadomić niewiedzących, kiedy, jak i dlaczego rodziła się społeczna opozycja przeciwko władzy PRL. W 45. rocznicę protestów robotniczych z czerwca 1976 r. IPN przygotował wystawę „TU rodziła się opozycja. Między Czerwcem ’76 a Sierpniem ’80”. To będzie kolejna z cyklu wystaw „TU rodziła się Solidarność”. Uroczyste jej otwarcie odbędzie się 13 sierpnia 2021 r. o godz. 12.00 na placu przed Urzędem Marszałkowskim Województwa Podkarpackiego, al. Łukasza Cieplińskiego 4 w Rzeszowie.

Dotyczyć będzie zagadnień budzącej się opozycji w drugiej połowie lat siedemdziesiątych. Niezadowolenie społeczne wyrażano napisami na murach, drukiem i kolportażem ulotek, wieszaniem afiszów o charakterze antypaństwowym, a także głośną krytyką polityki władz, w końcu – masowymi akcjami strajkowymi.

Wystawa obejmuje pięć ekspozycji, trzy dotyczyć będą zagadnień ogólnopolskich, dwa pozostałe – lokalnych, związanych z ziemią przemyską i rzeszowską. Rocznicę protestów radomskich organizatorzy wybrali nieprzypadkowo: w czerwcu 1976 zastrajkowało 97 zakładów pracy. W Radomiu, Ursusie i Płocku robotnicy wyszli na ulice. W pracownicy zakładów Ursus rozkręcili tory i uniemożliwili ich szybką naprawę wepchniętą w wyrwę lokomotywą. Setki uczestników protestów doznało pobicia, a ponad 1500 zwolnionych z pracy. W wyniku pobicia przez Milicję Obywatelską zmarł kilka dni później przypadkowy przechodzień Jan Brożyna, a w połowie sierpnia zmarł w wyniku pobicia przez Służbę Bezpieczeństwa ks. Roman Kotlarz.

Do najgwałtowniejszych starć z MO i ZOMO doszło w Radomiu, gdzie protestujący podpalili budynek Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Szacuje się, że w czerwcu 1976 r. w różnych formach sprzeciwu wobec działań władz uczestniczyło w sumie około 80 tys. osób. Represje władz wobec protestujących i ich rodzin wywołały spontaniczne akcje pomocy materialnej, medycznej i prawnej. Pomoc represjonowanym robotnikom, którą natychmiast rozpoczęła 1 Warszawska Drużyna Harcerska im. Romualda Traugutta, zaowocowała powstaniem Komitetu Obrony Robotników, pierwszej jawnej organizacji opozycyjnej w PRL.

Potem powoływano kolejne: Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Wolne Związki Zawodowe, Studenckie Komitety Solidarności, Konfederacja Polski Niepodległej, Ruch Młodej Polski. Narodził się również drugi obieg wydawniczy, którego publikacje odkłamywały komunistyczną propagandę i równie kłamliwą jej interpretację wydarzeń historycznych.

Jawna opozycja nie miała charakteru masowego, ale bez niej niemożliwy byłby zryw Sierpnia ’80 – to z jej doświadczeń korzystała „Solidarność”. I dzięki zainicjowanym przed niemal półwieczem ruchom wolnościowym Polacy wywalczyli sobie po 1989 roku demokratyczną ojczyznę.