Popatrz na wiosenne niebo

Jest godz. 22.00. Bernard Baran dyrektor LO w Lesku uruchamia mechanizm otwierający kopułę szkolnego obserwatorium. Dziś będzie on naszym przewodnikiem w podróży po wiosennym niebie.

- O takim obserwatorium marzyłem od dzieciństwa - mówi pan Bernard. - Odkąd pamiętam, zawsze zachwycało mnie gwiaździste niebo. Ale dopiero w szkole średniej, dzięki nauczycielowi matematyki, zacząłem go naprawdę poznawać i rozumieć.

Dziś to pan Bernard pomaga innym poznać tajniki gwieździstego nieba. I to zarówno uczniom jak i dorosłym.

Jak obserwować

Już starożytni wierzyli, że niebo jest olbrzymią sferą obracającą się wokół Ziemi. Obecnie wiemy, że gwiazdy są odległymi obiektami, świecącymi podobnie jak nasze Słońce. Astronomowie używają pojęcia sfery niebieskiej. To fikcyjny obraz nieba w postaci olbrzymiej, pustej w środku, wirującej kuli, z Ziemią umieszczoną w jej centrum.

Na wewnętrznej powierzchni tej kuli znajdują się różne obiekty nieba. Sfera służy do ustalania położenia gwiazd i galaktyk oraz do wyznaczania torów Słońca, Księżyca i planet, zakreślanych na niebie w ciągu roku.

Kiedy patrzymy na niebo, wydaje nam się, że gwiazdy na sferze niebieskiej poruszają się. W rzeczywistości to Ziemia wiruje wokół własnej osi.

Dla łatwiejszej orientacji połączono umownie gwiazdy w grupy zwane gwiazdozbiorami lub konstelacjami. Najczęściej tworzą one różne wzory. Starożytni Grecy nadali gwiazdozbiorom nazwy związane ze zwierzętami (jak Leo, czyli Lew) lub postaciami mitologicznymi (jak Orion). 2 tys. lat temu znali oni 48 gwiazdozbiorów. Inne gwiazdozbiory otrzymały nazwy w czasach nowożytnych.

Międzynarodowa Unia Astronomiczna (IAU) uznała oficjalnie 88 gwiazdozbiorów (88 obszarów). Względem nich określa się położenie obiektów niebieskich. Na przykład stwierdzenie, że Mars jest w gwiazdozbiorze Lwa, pomaga ustalić położenie tej planety na niebie.
[obrazek2] Pozorna droga Słońca na tle gwiazd tworzy koło tzw. ekliptykę. Rozlokowane wokół niej gwiazdozbiory to gwiazdozbiory zodiaku. Jest ich dwanaście.Kopuła na dachu

Mechanizm otwierający kopułę kończy swoją pracę. Kopuła i teleskop robią niezwykłe wrażenie. Wszystko sterowane jest elektrycznie. Na środku obserwatorium stoi potężny teleskop o ogniskowej ponad 1000 mm.
Skąd w liceum takie profesjonalne obserwatorium?

- Pomysł zrodził się w latach 80., kiedy miałem przedstawić projekt remontu szkoły - opowiada Bernard Baran. - Zaproponowałem, aby przy okazji modernizacji dachu, zaprojektować kopułę obserwatorium. Jednak były ważniejsze wydatki i dopiero niedawno, dzięki pomocy wielu sponsorów, mogliśmy zrealizować ten projekt.

Pierwsze obserwacje wykonali w grudniu. Teraz dyrektor Baran prowadzi zajęcia z 15 osobową grupą zapaleńców. Za kilka tygodni zacznie swoje obserwacje druga grupa, a niedługo ma powstać towarzystwo astronomiczne.

Najpierw widzisz Księżyc

Księżyc to po Słońcu największy i najjaśniejszy obiekt na niebie. Oświetlona jego część zmienia swój kształt w 29,5 dniowym cyklu - tzw. miesiąc księżycowy. W astronomii zmiany te noszą nazwę faz Księżyca. Wyróżniamy fazy:
nów (w którym Księżyca nie widać, ponieważ zwraca on ku nam swą nieoświetloną półkulę),
pierwszą kwadrę (w której widać połowę tarczy ).
pełnię (w której widać całą tarczę),
trzecią kwadrę (ostatnią) w której ponownie widać połowę tarczy.

Po ostatniej kwadrze następuje ponownie nów. Od nowiu powierzchni Księżyca "przybywa" (widzimy coraz większą część jego tarczy w kształcie litery D - aż dojdzie do pełni). Od pełni Księżyca "ubywa" (widzimy coraz mniejszą część jego tarczy w kształcie litery C).

W okresie między nowiem i pierwszą kwadrą oraz między ostatnią kwadrą a nowiem już przy pomocy lornetki można dostrzec wiele szczegółów na jego powierzchni. Największe płaskie obszary nazwano morzami, chociaż z ziemskimi nie mają nic wspólnego - na Księżycu nie ma wody. Na granicy oświetlonej części jego tarczy widać kratery i łańcuchy górskie.

Pierwsze nasze sukcesy

- Już po dwóch miesiącach od uruchomienia obserwatorium odnieśliśmy swoje pierwsze sukcesy - chwali się dyrektor. - Udało nam się sfotografować Księżyc podczas zaćmienia. Przeprowadziliśmy też obserwacje zakrycia przez księżyc Saturna.

Zjawisko to miało miejsce 2 marca. Księżyc zasłonił Władcę Pierścieni od strony nieoświetlonej. Po 45 minutach Saturn został odkryty przy oświetlonej stronie Księżyca. Na następne zjawisko zakrycia Saturna licealne obserwatorium zaprasza już 22 maja.

Równie piękne zjawiska to koniunkcje i złączenia planet, Księżyca. Co kilka miesięcy dwie lub kilka planet zbliża się do siebie - dochodzi wówczas do koniunkcji. Często bierze w niej udział Księżyc i Wenus. Na przykład 21 marca o godzinie 11 Wenus złączyła się z Księżycem.

Słońce czyni wiosnę

21 marca o godzinie 0:07 Słońce znalazło się w punkcie równonocy wiosennej. Punkt ten zwany jest punktem Barana (od niego zaczyna się zodiakalny znak Barana). Moment ten uważamy za początek astronomicznej wiosny.
Mamy wtedy 12-godzinnny dzień i 12-godzinną noc. Słońce wschodzi dokładnie na wschodzie, a zachodzi na zachodzie.