Raport: dlaczego lubimy "lewe" chorobowe

Dane dotyczące kosztów absencji chorobowych świadczą o tym, że mimo zwiększenia prowadzonych przez ZUS kontroli problem nadużywania przez pracowników prawa do zwolnień lekarskich wciąż jest poważny. Na fikcyjnych zwolnieniach chorobowych tracą nie tylko firmy, lecz także cała gospodarka, a przede wszystkim uczciwi pracownicy opłacający składki.

ZUS wstrzymał wypłaty

W ubiegłym roku pracownicy w Polsce spędzili na zwolnieniach prawie 140 mln dni. Tylko w 2011 r. ZUS wstrzymał bądź obniżył wypłatę świadczeń chorobowych na kwotę blisko 150 mln zł. Koszty zwolnień lekarskich w znacznej większości pokrywają firmy. Tymczasem te wydatki mogłyby zostać przeznaczone na rozwój i inwestycje oraz na podwyżki dla pracowników. Koszty fikcyjnych zwolnień ponosi także Skarb Państwa. Szacuje się, że każdego roku są to wydatki na poziomie 6 mld zł. Zatem wszyscy podatnicy pośrednio finansują świadczenia przyznawane pracownikom symulującym chorobę.

Na chorobie, jak na urlopie

Problem fikcyjnych zwolnień lekarskich uderza jednak przede wszystkim w pracodawców. Zgodnie z prawem, za okres choroby pracownik pobiera 80% wynagrodzenia. Pracodawca traci podwójnie, bowiem musi pokryć jeszcze koszty związane z koniecznością zastąpienia pracownika przebywającego na zwolnieniu. Co więcej – zdecydowaną większość tych obciążeń pracodawca ponosi sam. Szacuje się, że tylko niecałe 2% wszystkich zwolnień chorobowych przekracza 33 dni, za które wynagrodzenie płaci ZUS. Co więcej, nierzadko okres zwolnienia lekarskiego jest wykorzystywany przez pracowników jako forma dodatkowego urlopu czy nawet dorobienia.
By zmniejszyć koszty związane z absencjami chorobowymi pracowników oraz ograniczyć patologię fikcyjnych zwolnień, Pracodawcy RP postulują skrócenie czasu pobierania wynagrodzenia za okres choroby z 33 dni do 14 dni. W ich ocenie mniejsze obciążenia po stronie pracodawców mogą stanowić zachętę do tworzenia miejsc pracy.

Gorzej w gospodarce – więcej zwolnień

Warto wskazać także na pewną ciekawą zależność – gdy sytuacja na rynku pracy się pogarsza, zjawisko fikcyjnych zwolnień chorobowych się nasila. Tak było w kryzysowym 2009 roku. Liczba absencji chorobowych zwiększa się również wtedy, gdy wiele firm przygotowuje się na niepewne czasy i przeprowadza restrukturyzację. Najpewniej podobnie będzie w tym roku, gdyż w ostatnich miesiącach bezrobocie przekroczyło 12–13%. Poza tym z badań PricewaterhouseCoopers wynika, że w Polsce liczba absencji chorobowych zawsze się zwiększa pod koniec miesiąca. Ma to oczywiście związek z terminem wręczania wypowiedzeń.

Mogą pomóc firmy zewnętrzne 

Zdaniem Pracodawców RP konieczne jest zapewnienie sprawnego i efektywnego systemu przeprowadzanych przez ZUS kontroli, ponieważ w przypadku przedsiębiorców takie uprawnienia są często prawem „na papierze”. Wprawdzie możliwość samodzielnego przeprowadzenia formalnej kontroli zwolnienia oraz sposobu wykorzystania urlopu chorobowego przysługuje również pracodawcy, który zgłasza do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 osób, jednak w praktyce jest to często nierealne z powodu braków kadrowych, gdyż pracodawca może oddelegować do takich czynności tylko własnych pracowników. Poza tym skontrolować można wyłącznie pracownika przebywającego w domu.

Pozostali pracodawcy mogą zwrócić się do ZUS o przeprowadzenie kontroli, który na ogół reaguje dopiero po upływie 33 dni, kiedy zaczyna sam wypłacać zasiłek. Konieczne jest zatem wyposażenie pracodawców w większe możliwości kontrolne. Zasadne wydaje się także to, aby również mniejsi przedsiębiorcy mogli podejmować czynności kontrolne. Ponadto, jeżeli pracodawca mógłby przykładowo zlecić ich wykonanie podmiotowi zewnętrznemu, wówczas skala oszustw zostałaby ograniczona.