Siedem żyć Pomnika Czynu Rewolucyjnego w Rzeszowie. Co dalej z nim będzie?

Stanął w 1974 roku, staraniem Władysława Kruczka, I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Ponad cztery dekady później sejm demokratycznej już Rzeczpospolitej zdecydował, że symbole związane z ustrojami totalitarnymi mają zniknąć z przestrzeni publicznej. Opinię, iż pomnik bez wątpienia stanowi spuścizną po czasach komunistycznych, wydał Instytut Pamięci Narodowej.

- W opinii IPN pomnik Walk Rewolucyjnych jest niezgodny z artykułem 5 ustawy o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego

- orzekł w maju 2018 r. Adam Siwek, dyrektor Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN.

Podobną opinię wyraził na piśmie rzeszowski oddział IPN. Na takiej podstawie właściciel terenu, na którym instalacja się znajdowała, winien przystąpić do wyburzania. Rzecz w tym, że kilka lat wcześniej działkę, wraz z pomnikiem, dotychczasowy właściciel, czyli miasto Rzeszów, przekazało w ramach rekompensaty zakonowi bernardynów. Zgodnie z wytycznymi ustawy końcem marca 2018 r. pomnik powinny najechać buldożery, tymczasem zakonnicy nie kwapili się do wyburzenia.

W obronie tego symbolu Rzeszowa, a dla przyjezdnych – także punktu orientacyjnego w terenie, stanęli mieszkańcy, władze miasta, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, a także plastycy i architekci w całym kraju, którzy podkreślali walory artystyczne instalacji. U stóp pomnika – i w jego obronie - zaczęto organizować happeningi, koncerty, powstał nawet teledysk. Masowemu sprzeciwowi wobec wyburzania towarzyszyły propozycje, że być może zmiana nazwy pomnika uratowałaby obiekt, ale na takie pomysły do swojej śmierci nie zgadzał się twórca pomnika Marian Konieczny.

6 rzeczy, których nie wiedziałeś o Pomniku Walk Rewolucyjnych w Rzeszowie

Prezydent Rzeszowa Tadeusz Ferenc złożył u Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków wniosek, by obiekt wpisać do rejestru zabytków i tym samym objąć ochroną konserwatorską, przez co stałby się nietykalny. PWKZ odmówił: nie ma podstaw prawnych do wpisania pomnika do rejestru zabytków, bo do rejestru wpisuje się zabytek ruchomy tylko na wniosek właściciela, czyli zakonu bernardynów. A ten nie miał zamiaru o coś takiego zabiegać.

Uzasadnienie do odmowy zdziwiło członków Fundacji Rzeszowskiej: taki żelbetonowy kolos, na wbitych w ziemię na 10 metrów żelbetowych palach jest ruchomością? Oprotestowali decyzję konserwatora do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. To uznało, że Fundacja ma rację, decyzję konserwatora uchyliło, uzasadniając i w taki sposób: „Obowiązkiem organu pierwszej instancji było wyjaśnienie, dlaczego przedmiotowy pomnik uznał za rzecz ruchomą”. I nakazało ponowne przeanalizowanie sprawy, a to trwa już półtora roku.

- Ministerstwo w swojej decyzji wskazało nam procedurę, którą mamy realizować – potwierdza Beata Kot, Podkarpacki Wojewódzki Konserwator Zabytków. – Procedura jest w trakcie realizacji, mój zastępca zbiera dokumenty, zgodnie z sugestiami ministerstwa.

Wobec braku decyzji konserwatora pomnik – formalnie – wciąż podlega wyburzeniu, toteż pojawiała się inicjatywa aktywistki społecznej Ireny Paterek, by część Rzeszowskiego Budżetu Obywatelskiego przeznaczyć na wykupienie pomnika od zakonników. Jej wniosek odrzucono na etapie kwalifikacji z przyczyn formalnych: w projektach RBO nie mogą być brane pod uwagę tereny prywatne. Z kolejną inicjatywą w obronie instalacji wystąpiły przez tygodniem rzeszowskie feministki: zaproponowały, by zmienić mu nazwę na Pomnik Czynu Rewolucyjnego Kobiet w Rzeszowie.