Tego widoku paszczy niedźwiedzia nie zapomnę!

To była niedziela. - Gdzieś po 8 rano poszedłem do lasu "na rogi" - opowiada nam Kazimierz Kwiatkowski z niewielkiej wioski Buk niedaleko Terki w Bieszczadach. - Wiedziałem, gdzie idę. Znałem miejsca bardzo dobrze, bo chodziłem tam nieraz. Szedłem wzdłuż młodnika. Celowo go omijałem, bo wiadomo, że w nim można spotkać niedźwiedzia. Nie pomyślałem jednak, że może mieć on gawrę w grubej, suchej jodle. Usłyszałem głośny ryk. Wyskoczył - jakieś osiem metrów przede mną - z otwartą paszczą. Już wiedziałem, że zaatakuje.

Kwiatkowski przyznaje, że nie miał pojęcia, co robić. - Zacząłem krzyczeć, w nadziei, że może się przestraszy i odwróci. Schowałem się za drzewo, ale gdzie tam... Uderzył mnie łapą w głowę. Przewróciłem się. Nakryłem rękoma, bo słyszałem, że to jest najlepszy sposób na niedźwiedzia. Złapał mnie wtedy zębami za prawy bok i jeszcze za kolano. Potrząsnął i rzucił tak, jak pies potrafi rzucić kotem. Jakby się mną bawił.
Skulony Kwiatkowski jeszcze przez chwilę słyszał groźne pomruki. Aż nagle miś przestał warczeć, zrobiła się cisza.

- Podnoszę głowę, patrzę, a on ucieka w dół. Jest jakieś 15 metrów ode mnie. Pozbierałem się, podniosłem. Byłem w takim szoku, że nie wiedziałem, gdzie jestem, tak mi się w głowie wszystko poprzestawiało. Zadzwoniłem do żony, a ona do syna.

Znalazł stary zrywkowy szlak i kierował się do głównej drogi. Syn chciał goprowców prosić, by znaleźli ojca, ale Kwiatkowski, choć poturbowany i zakrwawiony, sam dał radę dojść. Do głównej drogi maszerował prawie godzinę, co jakiś czas kontaktując się z synem.

- Wie pani, w szoku człowiek bólu nie czuł - wspomina . - Syn po mnie wyjechał i przywiózł najpierw do domu. Przebrałem się i do szpitala.
Akurat dyżur na szpitalnym oddziale ratunkowym leskiego szpitala pełniła anestezjolog Małgorzata Dąbrowska. Mówi, że największe obrażenia zaatakowany przez niedźwiedzia miał na głowie.

- To była rana cięto-darta na szczycie. Musieliśmy założyć około 20 szwów. Pewnie gdyby niedźwiedź mocniej zaatakował pazurami, doszłoby do oskalpowania. Widoczne były też niewielkie, ale głębokie rany po prawej stronie klatki piersiowej i na podudziu. Tu wystarczyły pojedyncze szwy. W sumie i tak mężczyzna miał sporo szczęścia jak na ofiarę misia - dodaje lekarka, która kilka lat temu widziała innego pacjenta po bliskim spotkaniu z niedźwiedziem, z cięższymi obrażeniami.

Więcej szczęścia niż rozumu

Pan Kazimierz, mocno obolały, leży w łóżku. Dokucza mu ból nogi. Obawia się, że zwierzę mogło złamać mu żebra, bo ciężko mu kaszleć. Łyka silne leki przeciwbólowe. Przyznaje jednak, że z takiej opresji wyszedł w miarę obronną ręką. - Chyba więcej miałem szczęścia niż rozumu - śmieje się, potakując.

Opowiada, że niedźwiedzie i ślady ich łap spotykał w bieszczadzkim lesie wiele razy. Misie obserwował z daleka. Nigdy żaden go nie zaatakował. A co tego osobnika sprowokowało do ataku? Może go obudził? Może trafił na niedźwiedzicę z małymi?

- Nie mam pojęcia, czy miś miał małe, bo jak się oddalił, to ja od razu dałem dyla w drugą stronę. Może by i nie zaatakował, jakbym nie wszedł na jego gawrę. Za blisko podszedłem. Ale skąd mogłem wiedzieć, że w jodle będzie siedział? Nikomu nie życzę takiego spotkania - mówi mężczyzna od ponad 30 lat mieszkający w Bieszczadach.

Na pytanie, czy będzie jeszcze chodził "na rogi", po krótkim namyśle odpowiada, że - póki co - na pewno nie. - Mam dość. Tego widoku paszczy niedźwiedziej nie da się zapomnieć - przyznaje.

Choć jak wyzdrowieje, to się zobaczy... Może w przyszłym roku?

Edward Marszałek z Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krośnie ostrzega poszukiwaczy poroży.

- Marzec i kwiecień to okres, kiedy notuje się najwięcej ataków. Zawsze z winy człowieka, który zapuszcza się w ostoje zwierzyny. Niedźwiedzie już nie śpią, a jeszcze nie są na tyle najedzone, żeby były zadowolone z życia - stwierdza.

Których miejsc zatem unikać? - To zależy od okresu - mówi Grzegorz Łukacijewski, nadleśniczy z Nadleśnictwa Cisna. - Doświadczony leśnik może sobie takie miejsca z grubsza nakreślić, natomiast ktoś, kto się na tym nie zna, tego nie zrobi. Unikać jednak można miejsc potencjalnie stanowiących okresowe żerowisko niedźwiedzi. W lecie trzeba omijać miejsca, gdzie dojrzewają jagody, a jesieną - stare sady. Na niedźwiedzie możemy się także natknąć w młodnikach, które mogą stanowić ich ostoje, miejsca spoczynku, gdzie szukają ciszy.
Bieszczadzcy turyści często zadają pytanie, czy można natknąć się na misia na szlaku turystycznym.

- Teoretycznie ryzyko jest mniejsze, niedźwiedź generalnie unika miejsc często odwiedzanych przez ludzi - tłumaczy nadleśniczy. - Trudno jednak zagwarantować, że na pewno go tam nie spotkamy. Nieraz turyści opowiadali o spotkanych na szlakach niedźwiedziach czy wilkach.
Grzegorz Łukacijewski sam też doświadczył kilku spotkań z drapieżnikami, na odległość zaledwie paru metrów.

- Zawsze niedźwiedź czuł się zagrożony w takim przypadku. Na szczęście, albo mnie ingnorował, albo uciekał - mówi.
Jedna ze szkół zachowań w takich okolicznościach to położyć się, skulić i zasłonić głowę rękami. - To wtedy, gdy niedźwiedź atakuje, bo nic nam już innego nie pozostaje - instruuje nadleśniczy. - Przed niedźwiedziem nie uciekniemy. Dogoni nas bez trudu. Starsze osobniki, z racji gabarytów, nie są dobrymi wspinaczami, można więc spróbować uciekać na drzewo, o ile jest taka możliwość.

A jeśli nas nie atakuje, ale widzimy go w bliskiej odległości, to lepiej nie uciekać, tylko delikatnie się wycofywać. Nie krzyczeć, żeby go nie sprowokować. Można coś powiedzieć, żeby niedźwiedź nas zobaczył i nie był zaskoczony.

Są małe misie, więc jest i matka

Na przełomie grudnia i stycznia przyszły na świat niedźwiedziątka. Matki właśnie je wyprowadzają z gawr. Widząc małe, trzeba być szczególnie ostrożnym.

- Niedźwiadki dokazują jak dzieci, biegają, mogą się nam zaplątać pod nogami. Na "płacz" małych niedźwiedzica na pewno zareaguje agresją - wyjaśnia.

Bywały takie przypadki, kiedy turyści, widząc rozkoszne misie, zatrzymywali się, zachwycali, podchodzili blisko.
- To bardzo nieodpowiedzialne zachowanie, bo matka zawsze jest w pobliżu. Nie odstępuje małych. Jeśli spotka się gdzieś niedźwiadka, to nieuchronnie niedźwiedzica jest blisko i nas wyczuwa.

Laik często wyobraża sobie, że niedźwiedzia zimowa gawra to wydrążona jama, do której miś wchodzi, by zasnąć.

- Jeśli coś takiego odpowiedniej wielkości znajdzie, to się położy i będzie mu wygodnie - opowiada nadleśniczy. - Tymczasem gawry są przeróżne. To zależy od inwencji osobnika. Może się umościć pod drzewem, które upadło z korzeniami i pod spodem zrobiło się jakieś wgłębienie. To może być jednak coś bardzo prowizorycznego. Często niedźwiedź spotka większą kupę gałęzi, wlezie pod nie i zaśnie. Zdarza się też, co sam widziałem, gawra w starym, stojącym, spróchniałym pniu drzewa. Bywa w rozpadlinie skalnej, pod kępą chrustu. A nawet w gęstym młodniku miś potrafi się położyć.

Panuje przekonanie, że misia można wyczuć z daleka, bo po prostu śmierdzi.

- To też nie do końca - zastrzega nadleśniczy. - Niedźwiedź potrafi się wytarzać w padlinie, czymś zgniłym. On to uważa za swego rodzaju perfumy. A nawet jak się nie wysmaruje, wcale nie tak łatwo go wyczuć.

Miś, choć - wydawałoby się - duży i niezgrabny, zachowuje się w lesie cicho. - Potrafi iść jak duch - opowiada Łukacijewski. - Nie robi rumoru, nie łamie drzew, nie przewraca kamieni. Jego stąpanie możemy usłyszeć jesienią czy zimą, gdy ma pod łapami suche, nastroszone liście.