Ukraina nie kupuje gazu z Rosji, ale cały czas realizuje jego tranzyt do Europy

Dostawy gazu do Europy odbywają się z rożnych kierunków, zarówno z terenów Morza Północnego, Afryki, Rosji, wydobycia krajowego, jak i w postaci gazu skroplonego LNG z krajów arabskich czy też Stanów Zjednoczonych. Poszczególne kraje mają realizowane te dostawy w różnym stopniu, więc trudno jednoznacznie powiedzieć, że cała Europa Zachodnia jest uzależniona od Rosji. Przyjmuje się jednak, że kraje europejskie około 50 procent swojego zapotrzebowania zaspokajają obecnie właśnie gazem z Rosji.

O kwestii kierunków dostawy decyduje cena, a przez wiele lat gaz dostarczany poprzez sieć gazociągów był tańszy od gazu LNG. Transport gazu statkami, proces skraplania i regazyfikacji podnosiły znacząco koszty gazu LNG, a to powodowało, że stawał się on nieatrakcyjny cenowo w stosunku do gazu z innych źródeł. Dokonywane wybory dostawców gazu powodowały, że produkcja przemysłowa w krajach Europy mogła być bardziej konkurencyjna cenowo na rynkach międzynarodowych. Zatem o wszystkim decydowała kalkulacja ekonomiczna.

Niemcy prowadząc swoją politykę energetyczną w kierunku silnego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych i jednocześnie rezygnując z energii jądrowej z uwagi na obawy związane z możliwymi zagrożeniami, jakie ujawniły się po katastrofach w Czarnobylu i Fukushimie oraz z uwagi na rezygnację ze źródeł węglowych o wysokiej emisji CO2, poszukiwały źródeł energii, które pomogłyby bilansować rynek energetyczny kraju oparty o źródła odnawialne. Energetyka gazowa nadawała się do tego doskonale ze względu na możliwość szybkiego włączania/wyłączania w przypadku konieczności bilansowania, a jednocześnie koszty postawienia takich elektrowni były stosunkowo atrakcyjne w stosunku do innych źródeł.

W okresie Związku Radzieckiego przesył gazu do Europy odbywał się w większości przez tereny dzisiejszej Ukrainy, gdzie były umiejscowione główne rurociągi przesyłowe i magazyny gazu. Po uzyskaniu niepodległości przez Ukrainę kontrolę nad infrastrukturą przejęło państwo ukraińskie i Rosja straciła możliwość bezpośredniego kontrolowania przesyłu gazu na całej długości trasy do Europy. Ta sytuacja spowodowała, że Rosjanie zaczęli poszukiwać dróg alternatywnych, które byłyby w pełni kontrolowane przez nich. Stąd narodziły się idee budowy gazociągu Nord Stream i South Stream (przez Morze Czarne do Bułgarii), które miały dostarczać gaz z pominięciem Ukrainy. A uruchomienie gazociągu Nord Stream 2 spowodowałoby możliwość rezygnacji Rosjan z przesyłu gazu do Europy poprzez terytorium Ukrainy.

Gazprom prowadził swoją politykę handlową uwzględniając nie tylko warunki ekonomiczne, ale też uwarunkowania polityczne. Kontrakty z poszczególnymi krajami były objęte tajemnicą handlową i zapewne cena gazu dla poszczególnych odbiorców była uzależniona nie tylko od wolumenów zawartych w kontraktach, ale też i od decyzji politycznych. Trudno zatem określić dokładnie cyfry i tą wiedzę bardziej posiadają analitycy rynkowi.

Pomimo tego, że w tej chwili toczy się wojna na terytorium Ukrainy, przesył gazu do Europy nadal odbywa się za pośrednictwem infrastruktury ukraińskiej, nawet w ilościach nieco większych niż w okresie poprzedzającym wkroczenie Rosjan na terytorium Ukrainy. Z dostępnych informacji wynika, że infrastruktura przesyłowa gazu do Europy na Ukrainie nie jest celowo atakowana.

Ukraina już dzisiaj kupuje całość importowanego gazu z Unii Europejskiej. Nie kupują gazu z Rosji, a jedynie realizują tranzyt gazu rosyjskiego do Europy. Państwo to ma liczne własne złoża i musi w szerszy stopniu zacząć je wykorzystywać. Dodatkowo kraj ten musi przejść transformację energetyczną w celu oparcia się w większym stopniu na własnym wydobyciu surowców energetycznych, zadbać o zmniejszenie energochłonności gospodarki, czy też rozwijać budowę odnawialnych źródeł energii. Konieczna jest tez transformacja sieci gazowej Ukrainy z funkcji tranzytu gazu rosyjskiego na skoncentrowanie się na przesyle krajowym, w szczególności w perspektywie zmniejszenia zapotrzebowania Europy na gaz z kierunku rosyjskiego

Od momentu wydzielenia niezależnego operatora gazociągów – spółki OGP Gaz System w 2004 roku, kolejne zarządy tej spółki intensywnie pracowały nad dywersyfikacją możliwości dostaw gazu do Polski, które uzupełniają wydobycie krajowe pokrywające ok. 20 procent zapotrzebowania. Początkowo rozbudowano system krajowy, tak aby umożliwiał przesył gazu z kierunków północnych i zachodnich na wschód kraju, zapewniono możliwość przesyłu gazu z zachodu na wschód gazociągiem jamalskim, następnie zdecydowano o budowie gazoportu w Świnoujściu, by wreszcie rozpocząć budowę BalticPipe, który umożliwi przesył gazu do Polski od początku 2023 roku w ilości niezbędnej do zastąpienia dostaw gazu Jamałem z Rosji.

Docelowa przepustowość gazociągu Baltic Pipe wynosi 10 mld m3 rocznie, co odpowiada wielkości dostaw, jakie realizowane są do Polski poprzez gazociąg jamalski. Obecnie budowa podmorskiej części gazociągu jest zakończona, a przedłużające się procedury środowiskowe w Danii powodowały możliwość zaistnienia opóźnień. Na początku marca wydano nowe decyzje środowiskowe dla lądowej części gazociągu realizowanego w Danii, co powoduje, że w październiku 2022 roku będzie możliwość uruchomienia gazociągu, a pełną docelową przepustowość gazociąg osiągnie, jak deklarują Duńczycy z początkiem 2023 roku. Ta nowo wybudowana infrastruktura umożliwia uniezależnienie się od dostaw gazu rosyjskiego. PGNiG deklaruje, że mają już zakontraktowane 2,5 mld m3 gazu rocznie z Morza Północnego, które będzie przesyłane gazociągiem Baltic Pipe. Dodatkowo planujemy kolejne inwestycje, jak terminal FSRU w Gdańsku, które dodatkowo mają zwiększyć możliwości importu gazu LNG.

Polska zgromadziła znaczne zapasy gazu w magazynach, które ostatnio stały się własnością Agencji Rezerw Materiałowych. Zgromadzona rezerwa pokrywa średnio 30-dniowe zapotrzebowanie polskich odbiorców. Obecnie wchodzimy w okres letni, kiedy zapotrzebowanie gospodarstw domowych na gaz spada. Mamy także wypracowane procedury ograniczania dostaw gazu do zakładów przemysłowych, więc bezpieczeństwo dostaw do odbiorców indywidualnych jest zapewnione. Aby jednak uniezależnić się od zewnętrznych dostawców surowców energetycznych powinniśmy rozwijać w szybkim tempie możliwość uzyskiwania energii z OZE, co dodatkowo przełoży się na bezpieczeństwo klimatyczne.

Połączenie Orlenu i PGNiG w dużą organizację daje szansę zbudowania synergii i zwiększenia wiarygodności przedsiębiorstwa w stosunku do kontrahentów, czy też rynku finansowego, szczególnie w przypadku czekających nas jeszcze wielu inwestycji w sektorze energetycznym. Jednakże ważne jest, aby wykorzystać w nowej organizacji kompetencje ludzi, którzy tworzą rynek gazu od wielu lat i znają go doskonale. Wykorzystać ich wiedzę i umiejętności, aby synergia działań była możliwie największa. Ważne też jest, aby w procesie połączenia zachować jednakową ważność każdej z dziedzin nowego przedsiębiorstwa i by jedna działalność nie zdominowała drugiej. Przemyślana i odpowiednio przeprowadzona synergia może w przyszłości zapewnić nam zwiększone bezpieczeństwo energetyczne.

Agresja Rosji na Ukrainę spowodowała, że w Europie zdecydowano o konieczności uniezależnienia się od dostaw z kierunku rosyjskiego. Wymaga to wybudowania nowej infrastruktury, dostosowującej możliwości importu, wydobycia i przesyłu gazu z innych kierunków. Inwestycje takie są kapitałochłonne i czasochłonne, więc realizacja tego celu zajmie dłuższą perspektywę czasu. Dodatkowo obecna sytuacja spowoduje przyspieszenie prac nad rozwojem odnawialnych źródeł energii, co już zapowiedziała w swoich komunikatach Komisja Europejska. Także prace nad wykorzystaniem wodoru, jako źródła energii, na pewno znacznie przyspieszą. Dodatkowo Niemcy już zapowiedzieli konieczność zmian własnościowych w kwestii magazynów znajdujących się na ich terenie.

Zmiana kierunku dostaw surowców energetycznych, w szczególności ropy i gazu wymaga budowy kosztownych instalacji i infrastruktury przesyłowej. Dostawy LNG wymagają budowy gazoportów i przyłączy do nich, a jest to proces dość długotrwały i kosztowny. Wydaje się zatem, że dzisiejsze stanowisko w obliczu wojny nie wynika z kwestii ceny, a bardziej z powodów obiektywnych związanych z terminami i kapitałochłonnością budowy nowej infrastruktury umożliwiającej dywersyfikację dostaw surowców energetycznych. Przedstawiciele Niemiec zapowiedzieli, że dywersyfikacja będzie dla nich ważna i z tego powodu rozpoczęli przygotowania do budowy 2 gazoportów, jak i zapowiedzieli uruchomienie wydobycia gazu na Morzu Północnym, tak by maksymalnie wykorzystać możliwości, które daje im istniejąca dzisiaj infrastruktura.

Radca prawny, ekspert w zakresie rynku gazu w Europie. Doradzała m.in. w zakresie świadczenia usług przesyłu Gazociągiem Jamał-Europa, przy budowie Baltic Pipe, gazociągu Polska – Słowacja czy regazyfikacji w terminalu LNG w Świnoujściu. Współpracowała z urzędami regulacji Danii, Niemiec, Słowacji, Czech, Litwy i Polski.