Złota Setka Gmin. Rok covidowych turbulencji i oczekiwania na Polski Ład. Wyłoniliśmy gminy-liderów w 5 kategoriach

Ranking, według danych za rok 2021, został opracowany przez Małopolski Instytut Gospodarczy i Polskie Towarzystwo Ekonomiczne w Rzeszowie.

W 2021 r. z okazji 100-lecia uchwalenia Konstytucji 17 marca 1921 r. zamiast organizowanego od 2008 r. rankingu „Aktywna Gmina Podkarpacia” zaprezentowany został „Ranking Powiatów Podkarpacia”. Ranking był okazją do przyjrzenia się, jak podkarpackie powiaty jako jednostki samorządu terytorialnego, których zadaniem jest wspieranie i uzupełnianie kompetencji i zadań gmin, wykorzystały dwie pierwsze dekady XXI wieku do kreowania wzrostu gospodarczego i rozwoju społeczności lokalnych. Czytelnicy GC Nowiny i użytkownicy portalu Nowiny24 mieli okazję do zapoznania się z wybranymi aspektami funkcjonowania powiatów, w tym z danymi liczbowymi ważnych dla powiatów kategorii z zakresu finansów, gospodarki budżetowej, aktywności gospodarczej przedsiębiorstw, czy też mobilności ludzi.

Podstawą do ustalenia miejsc 160 gmin w rankingu „Aktywna Gmina Podkarpacia” za rok 2021 w trzech grupach: 16 gmin miejskich, 108 wiejskich oraz 36 miejsko-wiejskich, były dane liczbowe z siedmiu kategorii, przedstawione w tabeli rankingu głównego, pokazujące najważniejsze wskaźniki umożliwiające ocenę aktywności i sytuacji gospodarczej gmin. Zaczynając od dochodów własnych i wydatków ogółem na mieszkańca, na saldzie dochodów i wydatków ogółem na 1 mieszkańca kończąc. Punktowaliśmy kolejno, przyznając za 1 miejsce 1 punkt we wszystkich trzech typach gmin oraz za ostatnie miejsce wśród gmin wiejskich 108 punktów, 36 punktów wśród gmin miejsko-wiejskich oraz 16 punktów za ostatnie miejsce wśród gmin miejskich.

Wśród gmin miejskich, po raz pierwszy w historii rankingu, zwyciężył Mielec wyprzedzając Krosno i Rzeszów. Mielec jako jedyna gmina miejska wśród 160 analizowanych gmin wygrał jedną z kategorii rankingowych, a konkretnie udział liczby pracujących w ogólnej liczbie mieszkańców, z wynikiem 52,88%, wyprzedzając Krosno (49,50%) oraz Rzeszów (47,11%). Co ważne, analizując tylko 16 gmin miejskich, Mielec był najlepszy także w trzech innych kategoriach: wydatki inwestycyjne na 1 mieszkańca (1670,02 zł), udział dochodów własnych w dochodach ogółem (58,27%) oraz udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem (22,73%).

Głogów Małopolski, zwycięzca wśród gmin miejsko-wiejskich, powtórzył swój sukces z 2019 r., wyprzedzając ponownie Nisko. Trzecia pozycja tym razem przypadła Kolbuszowej. Biorąc pod uwagę tylko 36 gmin miejsko-wiejskich, Głogów Małopolski i Nisko okazały się najlepsze w dwóch kategoriach, a Rymanów, Nowa Dęba i Dubiecko w jednej.

Wśród gmin wiejskich zdecydowanym zwycięzcą została Solina, wyprzedzając lidera w 2019 r. - Trzebownisko, i Lutowiska. Gminy wiejskie wygrały aż sześć spośród siedmiu kategorii rankingowych.

Hat-trickiem popisała się gmina Ostrów, specjalista m.in. od ekonomizacji odpadów komunalnych, najlepsza wśród 160 podkarpackich gmin w trzech kategoriach: dochody własne na 1 mieszkańca (6334,32 zł), wydatki ogółem na 1 mieszkańca (10650,89 zł) oraz udział dochodów własnych w dochodach ogółem (61,21%). Cisna zwyciężyła w kategorii saldo: dochody ogółem minus wydatki ogółem na 1 mieszkańca (3799,21 zł). Solina była najlepsza w kategorii wydatki inwestycyjne na 1 mieszkańca (3371,69 zł), a Krzeszów w kategorii udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem (36,67%). Warto także podkreślić, że w pierwszej szóstce gmin wiejskich znalazły się jeszcze kolejne dwie gminy z rejonu Bieszczad: na czwartym miejscu Baligród i na szóstym Cisna.

Rok 2021 był drugim rokiem covidowego, nadmiernego zamykania gospodarki. Ale większość gmin w 2021 r. z niepokojem śledziła przygotowania do wprowadzenia zasad Polskiego Ładu, który miał według zapowiedzi rządzących wesprzeć gospodarkę i samorządy po dwóch latach covidowych strat. Efekty Polskiego Ładu wprowadzanego od stycznia 2022 r. poznamy już wkrótce, w podsumowaniach mijającego roku. A wpływ covidowych ograniczeń na sytuację podkarpackich gmin najlepiej ocenić porównując wyniki roku 2021 do wyników uzyskanych przez gminy w 2019 r., kiedy to nikt nie przypuszczał, co wydarzy się w roku 2020 i 2021.

Rok 2019 był czwartym rokiem rządów partii głoszącej hasła prawa, sprawiedliwości, solidarności, porozumienia, socjalnych bonusów i zrównoważonego rozwoju. Analiza danych uzyskanych przez podkarpackie gminy w 2019 r. pokazuje, że w stosunku do 2015 r. większość z nich poprawiła swoje wyniki w dwóch ważnych dla gmin kategoriach, tj. dochodach własnych na mieszkańca oraz wydatkach inwestycyjnych na mieszkańca. Najwyższe dochody własne na mieszkańca w 2019 r. wśród gmin miejskich uzyskał Rzeszów (3698,20 zł), a najniższe Dynów (1648,80 zł). Wśród gmin miejsko-wiejskich lider, Głogów Małopolski, uzyskał 2492,70 zł, a ostatnie Kołaczyce 996,50 zł. Zwycięzca kategorii, gmina wiejska Ostrów (6227,70 zł), uzyskała dochód własny na mieszkańca aż o 5497,40 zł większy od ostatniej gminy wiejskiej - Dzikowca (730,30 zł).

Suma dochodów własnych na mieszkańca 160 podkarpackich gmin w 2019 r. wyniosła 266 389,90 zł i była wyższa o 73 147,30 zł, tj. o 37,8%, od sumy dochodów własnych na mieszkańca (193 242,60 zł) 160 podkarpackich gmin w 2015 r. W roku 2021 suma dochodów własnych na mieszkańca wyniosła 320 120,52 zł, czyli była wyższa o 53 730,62 zł, tj. o 20,2%, w stosunku do roku 2019. W tym samym okresie wzrosły także dochody własne gmin. Rzeszów uzyskał wzrost z poziomu 3698,20 zł do 4158,75 zł, Krosno z 3323,50 zł do 4140,14 zł, Mielec z 3147,20 zł do 3926,05 zł, Stalowa Wola z 3067,30 zł do 3657,30 zł, a Dynów z 1648,80 zł do 2225,44 zł.

Głogów Małopolski, lider tej kategorii w 2019 r. wśród gmin miejsko-wiejskich (18 pozycja wśród 160 gmin), zanotował w okresie dwóch lat wzrost dochodów własnych z 2492,70 zł do 3387,38 zł, tj. o 35,9%. Kołaczyce, najsłabsza w tej kategorii wśród gmin miejsko-wiejskich w 2019 r. (996,50 zł), w roku 2021 zanotowała dochody własne 1240,54 zł, tj. o 24,5% wyższe w stosunku do 2019 r.

Wśród gmin wiejskich Ostrów zanotował wzrost dochodów własnych z poziomu 6227,70 zł w 2019 r. do 6334,32 zł w 2021 r., a Solina z 4942 zł do 6288,70 zł. Dochody własne na 1 mieszkańca gminy Cisna w 2021 r. wyniosły 4624,84 zł i były niższe o 1343,66 zł w stosunku do 2019 r. Gmina wiejska Dzikowiec, 160. w rankingu w 2019 r. w tej kategorii z wynikiem 730,30 zł, w 2021 r. uzyskała dochody własne 956,56 zł, co dało jej ponownie pozycję 160.

Analiza poziomu dochodów własnych na 1 mieszkańca uzyskanych przez najsłabsze w tej kategorii gminy w 2021 r. pokazuje, że Podkarpacie to wciąż bardzo zróżnicowany region. Wśród trzech gmin miejskich o najniższych dochodach własnych na 1 mieszkańca, Lubaczów i Radymno uzyskały mniejsze dochody, a Dynów poprawił poziom dochodów własnych w stosunku do 2019 r. o prawie sześćset złotych. W 2019 r. 14 gmin, w tym trzynaście wiejskich, uzyskało dochody własne poniżej tysiąca złotych. W 2021 r. tylko Majdan Królewski i Dzikowiec nie przekroczyły poziomu tysiąca złotych dochodów własnych na 1 mieszkańca.

Suma wydatków inwestycyjnych na mieszkańca 160 podkarpackich gmin w 2019 r. wyniosła 155 102 zł i była większa o 78 794 zł, tj. o 103% od sumy wydatków inwestycyjnych na mieszkańca w 2015 r. (76 308 zł). A to oznaczało, że dynamika wzrostu wydatków inwestycyjnych była prawie trzy razy wyższa od dynamiki wzrostu dochodów własnych na mieszkańca w tym samym okresie. W 2021 r. sytuacja niestety się pogorszyła. Wydatki inwestycyjne 160 podkarpackich gmin na 1 mieszkańca wyniosły 138 313 zł i były niższe o 16 789 zł, tj. o 10,82%, w stosunku do 2019 r.

Kategoria wydatków inwestycyjnych na mieszkańca należy do najbardziej zmiennych. Gminy, które w jednym roku są inwestycyjnym liderem, w następnym spadają na daleką pozycję. Z kolei ostatni, w okresie kilku lat przeskakują o kilkadziesiąt pozycji do przodu. Taki jest naturalny cykl rozwoju zdecydowanej większości, nie tylko podkarpackich gmin. Olszanica, zwycięzca w 2019 r. z wynikiem 3239,70 zł, w 2015 r. zajęła 92 pozycję z wydatkami inwestycyjnymi na mieszkańca prawie dziesięć razy mniejszymi, a w 2021 r. nakłady o wartości 1424,61 zł dały jej 22 lokatę.

Analiza wydatków inwestycyjnych podkarpackich gmin na mieszkańca w 2021 r. pokazuje, że pierwsze 9 miejsc rankingu wśród 160 gmin zajęły gminy wiejskie. Zwycięska gmina Solina zainwestowała 3371,69 zł (w 2019 r. 3208,50 zł), drugi Jawornik Polski 2759,79 zł, a trzeci Krzeszów 2717,69 zł (w 2019 r. także trzeci 2996,70 zł). Najlepsza gmina miejsko-wiejska Nisko (na 10. pozycji) zainwestowała 1766,23 zł, wyprzedzając o 55 złotych Baranów Sandomierski 1711,79 zł (w 2019 r. 2461,60 zł), który w tej kategorii uplasował się na 11, miejscu. Ostatnie wśród 36 gmin miejsko-wiejskich oraz 149. wśród 160 gmin Oleszyce zainwestowały 279,33 zł. Przed Oleszycami uplasowały się Strzyżów, Sędziszów Małopolski i Pilzno.

Najwyżej sklasyfikowana, na 12 miejscu, gmina miejska Mielec zainwestowała 1670,62 zł na mieszkańca, wyprzedzając o 23 złote trzynaste wśród 160 gmin Krosno (1647,31 zł), lidera wśród gmin miejskich w roku 2019 (1565,60 zł).

Pozycje od 151 do 160 zajęło osiem gmin wiejskich i dwie miejskie. Przemyśl z nakładami 262,48 zł zajął 151. Pozycję, a Dębica z wynikiem 245,43 zł miejsce 157. Trzy końcowe miejsca zajęły Grębów (222,61 zł), Nowy Żmigród (217,89 zł) oraz Dynów (wiejska, 183,16 zł).

W 2019 r. trzy ostatnie gminy w tej kategorii, wszystkie wiejskie, zainwestowały odpowiednio: Osiek Jasielski 97,90 zł, Nozdrzec 96,30 zł, Komańcza 31 zł. Ostatni wśród gmin miejsko-wiejskich Brzozów zainwestował w 2019 r. 225 zł. Przedostatni w 2019 r. wśród gmin miejskich Przemyśl zainwestował 330,70 zł wyprzedzając o 9,70 zł Łańcut.

Saldo dochodów i wydatków na mieszkańca to kategoria, którą nie zawsze chcą i mogą się pochwalić władze gmin. W 2019 r. 96 podkarpackich gmin było na plusie.

Najlepsza wówczas gmina Krempna miała saldo plus 1 045,39 zł na mieszkańca, a ostatnia gmina z dodatnim saldem, Gawłuszowice, uzyskała nadwyżkę 14 groszy. Ostatnia w tej kategorii gmina wiejska Krzeszów zakończyła rok 2019 z deficytem 1001,63 zł. Rzeszów z deficytem 331,18 zł zajął 133. miejsce, Stalowa Wola (-491,25 zł) uplasowała się na 150. pozycji, a Solina (-945,83 zł) na 159. miejscu.

Dla porównania, w 2015 r. 127 podkarpackich gmin było na plusie. Ostatnia wśród nich gmina wiejska Dynów plus 1,10 zł. Lider dodatniego salda, gmina wiejska Białobrzegi, zanotowała nadwyżkę 740 zł na mieszkańca. Wśród 33 gmin notujących ujemne saldo zdecydowanym liderem był Rzeszów, minus 749 zł na mieszkańca, za Krosnem (-534 zł).

W 2021 r., drugim roku covidowych zawirowań, saldo dodatnie zanotowało 7 gmin miejskich. Najwyższy plus wśród 16 gmin miejskich uzyskał Dynów (504,32 zł). Największy deficyt (610,07 zł) odnotował Mielec, który zajął ostatnią, 160. pozycję w tej kategorii. Stalowa Wola zajęła 155. miejsce z deficytem 298,27 zł.

Wśród 36 gmin miejsko-wiejskich tylko cztery były na minusie. Na największym Nowa Dęba (154. pozycja) - minus 235,40 zł. Po kilkadziesiąt złotych salda ujemnego zanotowały Cieszanów, Tyczyn, Nisko. Najwyższy plus odnotowało Dubiecko (1235,14 zł), wyprzedzając Lesko (1076,91) zł i Duklę (1040,75 zł).

108 podkarpackich gmin wiejskich bardzo ostrożnie inwestowało w 2021 r. Przełożyło się to m.in. na saldo dochodów i wydatków na mieszkańca. Tylko 14 gmin wiejskich odnotowało w efekcie saldo ujemne. Największe Zarzecze - minus 358,95 zł, Jaśliska - minus 492,12 zł i Gać - minus 523,91 zł.

94 gminy wiejskie były na plusie. Największy, 3799,21 zł, był udziałem m.in. specjalisty od zagospodarowania potrzeb turystycznych nie tylko Polaków, gminy Cisna. Mniejszy plus uzyskały Dynów (wiejska, 2144,90 zł), Nozdrzec (2083,98 zł) i Bircza (1957,77 zł).

Podobnie jak w latach poprzednich, do bezpośredniego udziału w rankingu „Aktywna Gmina Podkarpacia” zaprosiliśmy władze 160 gmin prosząc o wypełnienie ankiet w pięciu kategoriach: gmina lider globalizacji, gmina turystyczna roku, skuteczny beneficjent środków unijnych, inwestor roku i kreator kapitału społecznego. Na podstawie kilkudziesięciu przesłanych przez gminy ankiet Kapituła dokonała wyboru Gmin-Liderów w 5 kategoriach. Szczegóły w tym dodatku specjalnym Nowin.