Zrabowany w czasie wojny z obraz odnalazł się w Niemczech

Autorem "Portretu nieznajomej" jest Jan Nepomucen Głowacki, żyjący w latach 1802 - 1847. Akwarela została namalowana na kości słoniowej, ma niewielkie wymiary 9,7 na 8 cm. Powstała w 1832 r. we Wiedniu, o czym świadczy sygnatura. Przed wojną właścicielami byli Stefan Janiszewski i jego żona Józefa z Głowackich.

Janiszewscy posiadali dwór w podbirczańskiej Malawie. A w nim bogatą kolekcję dzieł sztuki. M.in. autorstwa Juliusza Kossaka, Artura Grottgera. Ponadto sporo książek, mebli. We wrześniu 1939 r. Janiszewscy musieli uciekać przez armią sowiecką, na drugi brzeg Sanu, na część Polski zajętą przez Niemców. Z domowej kolekcji zabrali tylko kilka najcenniejszych rzeczy, które szybko im skradziono. Do dworu wprowadzili się sowieccy żołnierze. Zdewastowali go do tego stopnia, że jeszcze podczas wojny budynki zostały rozebrane.

Przypadkowo znalazł obraz na aukcji

W czerwcu 2013 r. miniaturę "Portret nieznanej" w internetowym katalogu aukcji w niemieckim Bambergu wypatrzył Marek Kabat. Polak, mieszka w USA. Od kilkunastu lat kolekcjonuje poloniki. Opis miniatury, przypadkowo znalazł w publikacji Ministerstwa Kultury i Sztuki "Straty wojenne - malarstwo polskie". Poinformował polskie ministerstwo kultury.

Sprawę pierwszy opisał dziennik Rzeczpospolita.

Dzięki zabiegom dyplomatycznym udało się wstrzymać aukcję w Bambergu. Cena wywoławcza miniatury wynosiła 2,5 tys. euro. Sprawą zainteresowała się policja niemiecka. Jednak okazało się, że osoba wystawiająca miniaturę na aukcję, legalnie kupiła ją w antykwariacie we Wiedniu. Ten z kolei nabył dzieło w antykwariacie w Krakowie. A jego właścicielka, w rozmowie z Rzeczpospolitą, stwierdziła, że kupiła obraz od osoby, która wyprzedała rodzinne pamiątki przed wyjazdem na stałe do USA. Antykwariuszka tłumaczyła, że nie widziała, że miniatura figuruje na liście dzieł utraconych.

Jak dotychczas nie powiodły się próby odzyskania obrazu lub odkupienia przez rodzinę po cenie niższej od aukcyjnej.

Rodzina nieznana w regionie

Marek Kabat ma nadzieję, że uda się odzyskać dzieło.

- Kilka lat temu, w jednym z katalogów aukcyjnych Sotheby's, zobaczyłem wspaniały obraz Wojciecha Gersona "Odpoczynek w szałasie górskim". Okazało się, że obraz ten, należący do rodziny Kronenbergów, zaginął w Warszawie, w czasie II wojny światowej. Zawiadomiliśmy Sotheby's, spadkobierców oraz ambasadę Polski w Waszyngtonie. Obraz został "zaaresztowany" w Londynie, spadkobiercy nadal próbują go odzyskać - opisuje na swojej stronie internetowej Marek Kabat.

Ma nadzieję na szczęśliwe zakończenie historii z "Portretem nieznajomej".

Z dworu zostały tylko szczątki

Wśród przemyskich regionalistów rodzina Janiszewskich nie jest zbyt dobrze znana.

- W Malawie zachowały się jedynie szczątki dworu tej rodziny - mówi nam Dariusz Hop, prezes PTTK w Przemyślu.
Informacji o tej rodzinie lub jej kolekcji próżno szukać na lokalnych portalach internetowych.

- Z pamięci nie kojarzę, abyśmy w swoich zbiorach posiadali jakieś przedmioty z kolekcji rodziny Janiszewskich - twierdzi Józefa Kostek, zastępca dyr. ds. naukowych Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej. Obiecuje przeprowadzić dokładniejsze rozpoznanie.

Spadkobiercy Janiszewskich prawdopodobnie mieszkają w Małopolsce.

Na liście zaginionych w Polsce, w czasie II wojny światowej, dzieł sztuki znajduje się 63 tys. pozycji. Znajdowały się w zbiorach instytucji publicznych oraz kolekcjach prywatnych, kościelnych i innych związków wyznaniowych.