Objawy raka jelita to nie tylko bóle brzucha i wzdęcia. Czy problemy mogą być związane z nowotworem? Kiedy to zapalenie jelita grubego?

Rak jelita grubego to choroba, na którą zapada co roku ok. 18 tysięcy Polaków. To 3. najczęstszy nowotwór złośliwy diagnozowany wśród mężczyzn, natomiast u kobiet zajmuje on 2. miejsce, choć z jego powodu umiera mniej pań niż panów. Co roku to w sumie aż kilkanaście tysięcy osób.

Chorują głównie osoby po 65. roku życia, przy czym zagrożona rozwojem raka jest co 20. osoba w tej grupie wiekowej, a u co 4. występują polipy jelita grubego, które z biegiem czasu coraz łatwiej ulegają zezłośliwieniu.

O rozwoju nowotworu tylko w pewnym stopniu decydują czynniki genetyczne i rodzinne (wspólne środowisko bytowania), bo chorobie sprzyjają też nawyki i stany, które dają się całkowicie zmodyfikować.

Kto więc powinien zachować czujność i obserwować swoje samopoczucie, a także monitorować stan jelit? To zwłaszcza:

• osoby stosujące nieprawidłową dietę – takie jest menu bogate w tłuszcze zwierzęce i przetworzone, w tym przegrzane podczas smażenia, a ubogie w błonnik z produktów roślinnych, takich jak warzywa, owoce, nasiona zbóż i inne; ogólnie to dieta bazująca na wysokoprzetworzonej żywności, w której brakuje pokarmów świeżych,
• osoby otyłe, czyli z BMI powyżej 30 – ryzyko rozwoju raka jelita wzrasta proporcjonalnie do masy ciała już powyżej BMI 23, a w porównaniu z osobami z BMI poniżej 23, u ludzi z BMI 30 zagrożenie jest o 50-100 procent większe; przyczyną tego jest wysokie stężenie insuliny we krwi oraz insulinooporność,
• palacze tytoniu,
• osoby sięgające po alkohol,
• pacjenci, u których stwierdzono polipy jelita grubego i inne specyficzne stany przednowotworowe,
• chorzy, którzy mają inne stany zapalne w jelicie grubym,
• osoby poddane przewlekłej antybiotykoterapii.

Zapalenie jelita grubego to ogólna nazwa chorób zapalnych oznaczanych po angielsku jako IBD (inflammatory bowel disease). To przy tym inna grupa niż zespół jelita drażliwego, ZJD – po ang. IBS (irritable bowel syndrome) i nie należy ich ze sobą mylić.

Do niepokojących objawów, które często występują u chorych, zaliczane są:

• biegunka, której przyczyną jest brak możliwości wchłaniania nadmiaru wody w chorych częściach jelita,
• obecność krwi w kale (ciemny lub czarny kolor) czy jej ślady na papierze, a także obecność krwi ukrytej w badaniu stolca,
• uczucie niekompletnego wypróżnienia,
• zwężenie stolców,
• ból brzucha, wzdęcia i kolki spowodowanym obstrukcją jelita,
• utrata wagi i anemia, które powodują osłabienie, upośledzają odporność oraz rozwój u dzieci,
• występowanie stanów zapalnych oczu, skóry i stawów,
• powstawanie aft w jamie ustnej (zwłaszcza przy chorobie Crohna), a także uszkodzeń śluzówki narządów rodnych i odbytu, związane z niedoborem witamin z grupy B.

Objawy te są charakterystyczne dla zapalenia, jak i raka jelita grubego, jeśli w ogóle wywołuje on symptomy. W chorobie nowotworowej mogą występować też jednak ważne objawy dodatkowe :

• zmiany rytmu wypróżniania,
• biegunki na przemian z zaparciami,
• zmiany konsystencji stolca.

Problemów z jelitami nie wolno pozostawiać bez leczenia. Możliwe powikłania zapalenia jelita grubego (IBD) to m.in. niedożywienie, powstawanie przetok jelitowych, perforacja jelita, niedrożność jelit, ale także rozwój raka.

Do grupy chorób zapalnych jelita grubego należą dwie podstawowe jednostki:

• Wrzodziejące zapalenie jelita grubego, WZJG (ang. ulcerative colitis, UC) – zwiększa ryzyko rozwoju raka jelita aż dwukrotnie, zagrożenie wzrasta jednak już po 8 lat życia z chorobą; prawdopodobieństwo zdiagnozowania nowotworu u osób, które chorują na WZJG przez 10 lat, wynosi 2 proc., po 20 latach to już 8 proc., a po trzech dekadach rośnie do 18 procent.
• Choroba Leśniowskiego-Crohna (Crohn’s disease) – prawdopodobieństwo zdiagnozowania nowotworu jelita grubego rośnie o 3-5 procent na przestrzeni 10 lat i o 8 proc. po 30 latach, a potem wzrasta dalej; dla porównania w tzw. populacji ogólnej zagrożenie tym nowotworem wynosi 4-5 procent.

Zapalenie jelita grubego może mieć podłoże autoimmunologiczne, ale możliwy jest także jego charakter niedokrwienny (w miażdżycy), mikroskopowy (niewykrywany w kolonoskopii) oraz infekcyjny – bywa wywoływane zarówno przez wirusy, jak i bakterie oraz pasożyty (do tej grupy należy też rzekomobłoniaste zapalenie jelita).

Jak odróżnić, że mamy do czynienia raczej z zespołem jelita drażliwego? Choć obserwowane wtedy objawy są wtedy typowe dla różnych chorób jelit (biegunka, gazy, bóle, poczucie niedostatecznego wypróżnienia), występują przy tym okresowe zaparcia i można zaobserwować obecność śluzu w stolcu.

W przypadku chorób jelit należy jak najszybciej podjąć leczenie, ponieważ znacznie skracają one życie – to narząd decydujący o wchłanianiu związków odżywczych, bez których komórki nie mogą się regenerować.

Jeżeli występujące objawy jelitowe mogą wskazywać na rozwój raka lub choroby mogącej do niego prowadzić, należy robić profilaktyczne badania przesiewowe w postaci badania endoskopowego.

Kto może wykonać kolonoskopię?

• do wykonania badania zaproszenia otrzymują w Polsce osoby w wieku 55-64 lat, niezależnie od tego, czy występują u nich dolegliwości,
• jednorazowo badanie można przeprowadzić w ramach NFZ w wieku 50-65 lat (bez symptomów czy chorych w rodzinie),
• badanie przysługuje w wieku 40-49 lat, gdy choruje krewny pierwszego stopnia,
• zbadać się powinny osoby w wieku 25-49 lat z rodzin obciążonych rakiem jelita grubego, który nie jest związany z jego polipowatością.

O wczesne wykrywania raka jelita grubego warto też dbać we własnym zakresie, wykonując rutynowe badanie przesiewowe wcześniej niż po ukończeniu 55 lat. Według nowych zaleceń amerykańskich ekspertów powinno się pomyśleć o nim już po 45. roku życia, zwłaszcza w przypadku występowania jakichkolwiek zaburzeń jelitowych.

Dlaczego to takie ważne? We wczesnym stadium rozwoju rak jelita grubego ani polipy, z których może się rozwinąć, nie powodują zwykle objawów. Kolonoskopia pomaga zmniejszyć ryzyko choroby nowotworowej nawet o 60-90 procent! Niestety, wykonuje ją tylko 17-20 proc. uprawnionych osób.