"Opowieść o legionowej ziemiance" - felieton Wojciecha Pelczara

Majowy weekend 2018r. jaśniał barwą świeżej zieleni i migotaniem słonecznych smug. Na oceanie nieba bieliły się żagle delikatnych obłoków, które oddech wiatru przesuwał ku wzniesieniom Beskidu Niskiego. Drzewa kładły cieniste plamy na mogiłach cmentarza wojennego nr 123, Łużna – Pustki, gdzie w transzejach wieczności trwają żołnierze trzech armii, polegli w gromach bitwy gorlickiej roku 1915. Przed laty wrogowie, połączeni później wspólnotą żołnierskiej doli i zgonu pośród wzniesień górzystej krainy. Ufni, że prawdziwe są słowa wzniosłej inskrypcji z cmentarza nr 272 w Przyborowie – „Śmierć żołnierska święta jest…”.
Nie pierwszy raz stałem w milczeniu nad nurzającymi się w kwieciu i trawach murszejącymi krzyżami, zwieńczonymi charakterystycznym daszkiem. Zastanawiałem się nad wyrokami historii, które tak przejmująco ujął Edward Słoński, poeta legionista:

Gdy tak dumałem wpatrzony w drganie płomyka w szklanej banieczce, pojawił się obok mocno starszy mężczyzna i ściszonym głosem zapytał – pan to chyba nie stąd. Ciekaw był też, co przywiodło mnie w te strony, na tę nekropolię. Usłyszawszy odpowiedź, że z racji rodzinnej tradycji interesuję się gorlicką batalią Wielkiej Wojny i że bliska mi jest emocjonalnie odyseja Legionów Piłsudskiego, zaproponował wizytę w swoim domu.

Kiedy już usiedliśmy w orzeźwiającym cieniu sadu, otworzył przyniesioną, mocno sfatygowaną teczkę. Wśród pożółkłych kartek papieru, jak się okazało, była to korespondencja z Czerwonym Krzyżem, spoczywał tekst napisany ołówkiem, o nieco rozchwianym piśmie. To – rzekł mężczyzna - otrzymała po pierwszej wojnie moja rodzina, wespół z informacją, że autorem tego wiersza jest prawdopodobnie nasz daleki kuzyn, który wstąpił do Legionów i pozostał „gdzieś na Wschodzie”. Zapytał, czy mógłbym ów rękopis przeczytać. Uczyniłem to, nie bez trudu, bo pismo było już mocno wyblakłe, a i papier się rozsypywał. Po kilku chwilach z tyraliery liter, kolumn wyrazów i szeregów strof wyłonił się taki oto tekst, noszący tytuł „Ziemianka”.

Poniżej tekstu widniał dopisek „Okopy nad Stochodem, lato 1915.

Wodząc wzrokiem po wersach, poczułem dziwny skurcz w gardle i coś na kształt wzruszenia. Przypomniałem sobie w tym momencie liryki wojenne cytowanego już Słońskiego, a także Józefa Mączki, poety, który również przywdział szary, legionowy mundur. Zrodziła się też przemożna chęć udostępnienia tych strof szerszemu odbiorcy. Żałowałem, iż rozmówca nie potrafił powiedzieć o autorze więcej, poza tym, że nosił nazwisko Dobosz lub Dobesz. Otrzymawszy zgodę, przepisałem wiersz odręcznie, by w dalszej kolejności zainteresować nim media.

I tak po pięciu z górą latach, na co wpływ miało także pandemiczne zatrzymanie świata, zdecydowałem się zamysł ten urzeczywistnić, wiążąc ów żołnierski liryk z dość okrągłą, bo 105 rocznicą skruszenia przez Polskę zaborczych okowów.
W wakacyjny czas bieżącego roku znów pojechałem do Łużnej, także w nadziei spotkania owego, mocno już wówczas wiekowego pana. Niestety, zamiaru tego nie udało się zrealizować.

Po tamtym maju sprzed pięciu lat pozostało nostalgiczne wspomnienie i żołnierski, na dobrą sprawę anonimowy wiersz, przywracający w poruszającej stylistyce pamięć tych, którym nie było dane spocząć wśród swoich po złożeniu na ołtarzu ojczyzny ofiary największej z możliwych. To o nich pięknie pisał wspomniany wcześniej Józef Mączka w wierszu „Szare roty”:

Ewentualny czytelnik niniejszej opowieści, a więc i tego niezwykłego liryku, który stał się jej osnową, dostrzeże zapewne bliskość jego klimatu emocjonalnego i nastroju obu cytowanych wcześniej wierszy legionowych. A jeżeli pojawi się przy tym choćby odrobina zadumy, będzie to znak, iż legionowe boje stanowią żywy składnik historycznej pamięci przynajmniej części pokolenia dwudziestego pierwszego stulecia.

Może te skromne strofy, odkryte, w tak niezwykłych okolicznościach, staną się owej pamięci cząsteczką.
autor: Wojciech Pelczar