Pokrzywa zwyczajna - roślina "magiczna"

Występuje pospolicie, często pojawia się w otoczeniu człowieka - pod płotami, przy drogach, na nasypach kolejowych. Nasi przodkowie uważali ją za roślinę magiczną. W baśniach słowiańskich pozamałżeńskie dziecko było nazywane "znajdą z pokrzyw", a jego matka "pokrzywnicą", natomiast pozamałżeńskie uciechy zwano "skakaniem w pokrzywy".

W wigilię św. Jana wieszano pokrzywy na bramach, nad odrzwiami, pod powałą dachu, co miało zabezpieczać domostwo przed demonami. W wierzeniach ludowych osoby, które nosiły przy sobie pokrzywę miały być chronione przed rażeniem pioruna.

Na Płaskowyżu Kolbuszowskim pocierano krowom wymiona świeżą pokrzywą, co miało zapobiegać kwaśnieniu mleka. Również na Podkarpaciu, aby chronić rośliny przed urokami, na polach uprawnych wtykano gałązki pokrzywy.

Na choroby

- To są przykłady "magii", ale pokrzywa przede wszystkim jest rośliną leczniczą. Liście zawierają flawonoidy, karotenoidy, fitosterole, garbniki, chlorofil, kwasy organiczne, różne witaminy - A, B2, C, E, K, sole mineralne i przede wszystkim dużo żelaza oraz enzymy i hormony roślinne.

Lecznicze właściwości posiada także korzeń, który zawiera śluzy, woski, kwasy organiczne, fitosterole, sole mineralne, i rozpuszczalną krzemionkę - mówi profesor Czesława Trąba z Wydziału Biologiczno-Rolniczego Uniwersytetu Rzeszowskiego.

W lecznictwie ludowym pokrzywa była używana jako środek na liczne dolegliwości, np. lek moczopędny, wiatropędny, oczyszczający krew. Stosowano ją też przy schorzeniach wątroby, kamicy nerkowej, reumatyzmie, gruźlicy. Soku z pokrzywy używano w leczeniu zastarzałych ran, wrzodów i przetok.

Obecnie pokrzywa ma również szerokie zastosowanie, np. przy łagodnych stanach zapalnych dróg moczowych oraz przewodu pokarmowego, w chorobach reumatycznych i w niektórych schorzeniach skórnych.

Odwary z pokrzywy zalecane są do mycia głowy, w przypadku łupieżu i łojotoku. Działają na włosy wzmacniająco, regenerująco, nadają im puszystość i połysk.
- Odwaru można też używać jako środka przeciw siwieniu i wypadaniu włosów - dodaje profesor.

Do kuchnia

Dawniej ta pospolita roślina miała nie tylko lecznicze, ale i kulinarne zastosowanie.

- Pokrzywa, obok komosy białej i szczawiu zwyczajnego zaliczana była do tzw. "roślin głodowych", które ratowały ludzi przed śmiercią głodową w czasie nieurodzaju, na przednówku oraz w trakcie wojen - wyjaśnia profesor Trąba.

- W całej Polsce powszechnie gotowano z pokrzyw polewki o konsystencji dzisiejszej zupy i potrawki na gęsto, czyli "bryje", przypominające szpinak. Na kieleckiej wsi posiekane pokrzywy dodawano do twarogu i jajecznicy. Na Podlasiu jeszcze dzisiaj przyrządza się smaczną zupę pokrzywową. Natomiast starsze liście pokrzyw można zakiszać tak, jak kapustę.

Pokrzywa służyła za pokarm nie tylko ludziom. Świeże rośliny latem, a suszone zimą można było dodawać kurom do karmy, by się dobrze niosły i żeby żółtka miały kolor ciemnożółty.

Co ciekawe, w dawnych czasach wyparzano garnki i skopce, wrzucając do nich rozpalony kamień oraz pokrzywę. Śmietana z takiego garnka była smaczniejsza, a także zrobione z niej masło. Ponadto świeże ziele z zimną wodą było stosowane do mycia szklanek i naczyń ceramicznych.

Liście pokrzywy były surowcem zielono-żółtego barwnika do wełny. Również w dzisiejszych czasach ten zielony barwnik, chlorofil, stosowany jest w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym.

- Warto jeszcze dodać, że niegdyś z pokrzyw pozyskiwano włókno o niewielkiej wartości przędzalniczej. Tkaniny z niego wytwarzano w Europie przed wprowadzeniem bawełny - mówi profesor Trąba.