Polska niepodległa po 123 latach? Na początku było niedowierzanie

Rozmowa z dr hab. prof. UR Sabiną Rejman, historykiem z Instytutu Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Splot jakich wydarzeń doprowadził do odzyskania przez Polskę niepodległości?

Sytuacja, jaka wytworzyła się w 1918 r., była niezwykła i zupełnie nieoczekiwana. Nikt nie spodziewał się, że dwa bloki państw biorących udział w I wojnie światowej poniosą klęskę zarówno w wyniku wydarzeń wojennych, jak i społecznych, czyli rewolucji w Rosji. Okazało się, że budowanie nadziei na ustępstwa na rzecz Polski oparte na Rosji lub Niemczech traciło sens, bo można było ubiegać się o znacznie więcej. To zmusiło partie polityczne i organizacje niepodległościowe do zmiany orientacji, do podejmowania decyzji niemal z dnia na dzień. Okazało się, że dążenie do upragnionej niepodległości, które przez wiele lat przewijało się w prasie, nagle staje się realne.

Jaką rolę odegrała w owym dążeniu Galicja, gdzie panowały szczególne warunki do rozwoju polskości?

Faktycznie, w "Głosie Rzeszowskim" czytamy, że Galicja była "schronieniem i przytułkiem dla Polaków". Również galicyjska prasa była głosem wszystkich rodaków, bo niemal w każdym numerze pojawiały się informacje dotyczące sytuacji w innych zaborach, nawiązania do rocznic historycznych. To prasa kształtowała poczucie solidarności z żyjącymi w innych zaborach, inicjowała akcje związane z wyrażaniem poparcia dla nich. Po sytuacji z dziećmi z Wrześni zachęcała na przykład do bojkotowania pruskich towarów. Było to ogromnie ważne. Niektórzy przypuszczali bowiem, że przez warunki panujące w Galicji Polacy zapomną o niepodległości, zadowalając się wygodnymi, jak na zabór, warunkami życia lub robieniem kariery w administracji austriackiej. Prasa wyraźnie dawała do zrozumienia, że wygodne życie to za mało, podtrzymywała nastroje oczekiwania na niepodległość. Sposób myślenia był prosty: po klęsce powstania styczniowego - owszem - wszyscy poświęcamy się pozytywistycznej pracy, ale pamiętając jednocześnie, że jeśli tylko nadarzy się okazja, będziemy żądać więcej.

Jakie były reakcje Polaków na wolność, odzyskaną po 123 latach zaborów?

Na początku było to niedowierzanie. W prasie pisało się wręcz o "pierwiastku cudowności". Jak czytamy, "towarzyszyło temu powszechne podniecenie wywołane tęsknotą do jutra, dającego ludzkości zadośćuczynienie za przelaną krew, łzy i cierpienia. Października tego nie zapomni nigdy Polska wolna i zjednoczona". Dodam, że w "Głosie Rzeszowskim" jest mowa o październiku, bo to wtedy Rzeszów został wyzwolony. Natomiast sam 11 listopada to bardzo symboliczny moment, w którym Rada Regencyjna przekazała władzę powracającemu z niewoli w Magdeburgu Piłsudskiemu. Dzięki temu ośrodkiem władzy została Warszawa, której podporządkowywały się stopniowo inne miasta, np. Kraków, Lublin.

Czy życie Polaków zmieniło się od razu po przekazaniu władzy Piłsudskiemu?

Tak, ale powiedziałabym, że początkowo na gorsze. To był czas tworzenia się ośrodków władzy, czasami rywalizacji pomiędzy nimi. Kiedy rozbrajane były obiekty wojskowe, nie wszyscy austriaccy żołnierze chętnie oddawali broń i wracali do swoich domów, a ryzyko wywiązania się walk było duże. Opuszczone magazyny wojskowe również były łatwym łupem dla rabusiów, dlatego i tu należało zapewnić ochronę, licząc się z tym, że mogą być ofiary. Później, kiedy tworzono już strukturę cywilną władzy, pojawiły się duże trudności w zaopatrywaniu ludzi w żywność i podstawowe artykuły. Do tego wybuchła jeszcze epidemia grypy, zwanej hiszpanką, która zebrała większe żniwo niż I wojna światowa. Życie codziennie w wolnej Polsce nie było więc łatwe, ale entuzjazm, który wtedy panował, pozwalał Polakom znosić te niedogodności.