Rzeszowski IPN policzył groby powstańców styczniowych na Podkarpaciu

Katalog przygotował zespół Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa w Rzeszowie pod kierunkiem dr. Piotra Szopy. Zostanie on opublikowany w piątek 20 stycznia na stronie internetowej rzeszowskiego IPN, w przededniu przypadającej 22 stycznia 160. rocznicy wybuchu powstania styczniowego.

Nazwiska 330 powstańców są uszeregowane wg powiatów. Pod każdym nazwiskiem widnieją daty urodzin i śmierci, po tej drugiej można wywnioskować, czy upamiętnienie dotyczy rannego w boju powstańca, czy też weterana, który przeżył powstanie. W dalszej części opis zawiera miejscowość, gdzie znajduje się grób, jego rodzaj, oraz czy stoi na cmentarzu, czy w innym miejscu. W przypadku cmentarzy niekiedy podano sektor i nr grobu.

Większość ujętych w katalogu grobów ma charakter indywidualny. Groby znajdują się w ponad 100 miejscowościach, najwięcej jest ich w Przemyślu, Jarosławiu, na północnych krańcach województwa, gdzie toczyły się powstańcze walki (Lubaczowskie, okolice Ulanowa i Kurzyny), w Rzeszowie (27 ustalonych nazwisk) i w Krośnie. Są też m.in. w Boguchwale, Dynowie, Błażowej, Mielcu, Strzyżowie, Żyznowie.

- Zależało nam na tym, by zinwentaryzować dla przyszłych pokoleń wszystkie groby powstańcze, zarówno weteranów, którzy przeżyli powstanie, jak i tych, którzy zginęli na polu walki. Te drugie groby mają status wojennych i są pod opieką państwa – mówi Piotr Szopa. - Grobów zbiorowych, w których spoczywają bezimienni powstańcy, jest sześć, a takich, w których wiadomo, kto spoczywa, ustaliliśmy trzy. Jeden taki zbiorowy grób powstańców znanych z nazwiska stoi na Cmentarzu Starym w Rzeszowie. Groby wojenne to nie tylko takie, które kryją szczątki poległych bezpośrednio w walce, ale także rannych, którzy zostali wywiezieni z pola bitwy i zmarli, a są pochowani w innym, nieraz odległym od pola bitwy, miejscu. Tak jest np. z cmentarzem w Cieszanowie, gdzie leżą polegli w dwóch bitwach pod Kobylanką – tłumaczy Piotr Szopa.

Zespół Piotra Szopy pracując nad katalogiem natrafił na wiele niespodzianek. Na cmentarzu w Cieszanowie miał być pochowany Kazimierz Tyszkiewicz, a okazało się, że jego szczątki zostały między 1910 a 1912 rokiem ekshumowane przez rodzinę i przeniesione prawdopodobnie na wileńską Rossę. – Do takich ekshumacji dochodziło często. Zależały one od tego, czy rodzina była majętna. Duża część powstańców należała do rodzin ziemiańskich i byli oni przenoszeni z powstańczych mogił do kaplic rodowych. Ale zdarzało się i tak, że w rodowych siedzibach zawieszano jedynie tablice epitafijne bez przenoszenia prochów. Tak jest np. w przypadku pochowanego na Starym Cmentarzy w Rzeszowie Marcelego Kowalskiego, którego tablica epitafijna znajduje się w kaplicy Kowalskich w Birczy – tłumaczy Piotr Szopa.

Z pewnością nie jest to kompletny wykaz. Autorzy katalogu liczą na to, że jego publikacja zainspiruje mieszkańców Podkarpacia do informowania o grobach nieujętych w spisie. – Często brakuje inskrypcji na grobach i tylko osoby miejscowe wiedzą, kogo one kryją – zauważa Piotr Szopa.

W ciągu 160 lat od wybuchu powstania wiele grobów zmarniało, nawet znikło. IPN remontuje zapomniane groby ze swojego budżetu. Do tego samego namawia inne podmioty. Jeśli grób jest w ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski, można starać się o dotacje na jego renowację. 31 stycznia w Krasnem k. Rzeszowa zostanie odsłonięty krzyż powstańczy na grobie rtm. Jana Newlina Mazarakiego, który został wykonany właśnie ze środków IPN. Taką renowację przeprowadzono także w zeszłym roku na grobie Antoniego Jabczyńskiego w Strzyżowie.