Spacerkiem po Rynku

Władzę w mieście sprawowali: pan dziedziczny, rezydujący we dworze obronnym lub na zamku oraz wybierany samorząd w skład którego wchodziły: rada miasta, wójt i ławnicy mający swoje siedziby w ratuszu. Od samego początku budowany był on po zachodniej stronie rynku, obok pręgierza, wagi, postrzygalni sukna i kramów.

Okres okupacji zburzony kwartał domów przed ratuszem, widoczna jest jeszcze kamienica róg Rynku i ul Słowackiego. (fot. nadesłał p. Marian Siwiec )Nad rynkiem górowała wieża ratuszowa, z której dźwięk dzwonu dawał znak rozpoczęcia i zakończenia targów, a w późniejszych czasach rolę tę pełnił zegar. W podziemiach sprzedawano wino, miody i piwo marcowe. Poszczególne budynki ratuszowe początkowo drewniane płonęły wraz z drewnianą zabudową miasta w czasie wielkich pożarów w latach 1427, 1559, 1576, 1621, w czasie najazdów nieprzyjaciół, głownie Tatarów 1498, 1502, 1524, lub też niszczały ze starości. Ile tych budowli było trudno powiedzieć. W czasie generalnego remontu w latach 1993-1996 odkryto w podziemiach kamienne fundamenty budowli z rożnych czasów, w tym także tej wzniesionej około 1591 roku przez Mikołaja Spytka Ligęzę.

W budynku ratusza nie tylko urzędowali urzędnicy miejscy, ale miała swą siedzibę straż miejska i więzienie, które wyprowadzono stąd dopiero w 1892 roku, a pomieszczenia po nich zaadaptowano na sklepy. Przechowywano tu także księgi miejskie czyli archiwum i pieczęcie. Po napaści Rakoczego w 1657 roku Ratusz spłonął i posiedzenia Rady trzeba było zwoływać w prywatnym domu obywatela rzeszowskiego Krawczyka. Pewniejsze dane dotyczące wyglądu ratusza mamy z czasów Ligęzy. Wiadomo także, że po pożarze w 1728 roku remontem Ratusza kierował nadworny architekt Karl Heirich Wiedemann, któremu Jerzy Ignacy Lubomirski polecił "... strony wieży ratuszowej i tarcz do zegara niechaj proporcję taką da Wiedemann architekt, jako mu się zdać będzie, ponieważ on to rozumie." Kolejną przebudową w stylu klasycystycznym kierował w latach 20 XIX wieku architekt Johan Burgaller.

[obrazek4] Ratusz udekorowany hitlerowskimi flagami okres okupacji. (fot. nadesłał p. Marian Siwiec )Rzeszów rozwijał się, rozrastał, przybywało problemów i potrzeb rozrastała się także administracja. W 1867 roku po wyprowadzeniu się z ratusza szkoły żeńskiej jej pomieszczenia na pierwszym piętrze połączono i adaptowano na sale posiedzeń rady miejskiej. Obecny kształt nadano siedzibie władz miasta w latach 1897 - 1900 według projektu Franciszka Skowrona, który wraz z Franciszkiem Stążkiewiczem przedłużyli salę posiedzeń o 7 metrów wspierając ją na podcieniach arkadowych od strony wschodniej, a także dobudowano drugie piętro (fot. 1 i 3). Wprowadzono manierystyczne szczyty dachu, maszkarony i obeliski, które w czasie okupacji niemieckie władze miasta usunęły. Poleciły także zrzucić z ratusza złoconego orła. Także wystrój malarski nadany przez Franciszka Skowrona został pokryty przez hitletrowskie napisy i symbole.
Na rynku hitlerowcy organizowali swoje uroczystości, czcili sukcesy, zaprzeczali porażkom. Ratusz był bodajże najważniejszym elementem scenografii (fot 2). Na polecenie władz niemieckich zburzono kwartał kamienic pomiędzy rynkiem i ulicami Matejki, Kościuszki i Słowackiego. W kamienicach tych mieściły się liczne sklepy w tym kilka bławatnych i spożywczych, optyk, szklarz, sklep Samolewicza, od strony ulicy Kurzej - tak Rzeszowianie nazywali tę część ulicu Słowackiego, na której przed wojną Żydówki handlowały drobiem - był bar, a w czasie okupacji od strony Rynku komis. Obecnie jest tu plac przed wejściem do Ratusza. Zburzono także trzy kamienice stojące za ratuszem od ulicy Słowackiego w których mieściły się sklepy, zakłady rzemieślnicze w tym komis i restauracja. Obecnie parking dla urzędników magistrackich. Zniszczeń na reprezentacyjnym placu miasta dopełniło usunięcie 24 października 1940 roku pomnika Tadeusza Kościuszki, miejsce w którym stał założono kostką brukową.

[obrazek5] Rynek w 1954 roku na pierwszym planie przysłowiowa "budka z piwem"
(fot. Nadesłała p. Zofia Karcz)Po wojnie długo jeszcze straszyły przy Rynku odrapane, częściowo zdewastowane kamieniczki. Na centralnym miejscu na płycie Rynku stał kiosk spożywczy, przysłowiowa "budka z piwem" (fot. 4). Ale powróćmy do ratusza. Po niezbyt fortunnych adaptacjach generalny remont, który przeprowadzono w latach 1993 -1996 przywrócił rzeszowskiemu ratuszowi kształt jaki nadał mu Franciszek Skowron, odsłonięto piwnice, które zaadaptowano na galerię, a także wykonano liczne prace konserwatorskie i badania archeologiczne. Na przełomie wieków Ratusz i Rynek wypiękniały, stały się reprezentacyjną częścią miasta, jedyne co plami ten obraz to brak trzech kamienic w pierzei północnej i to piwne akwarium, które może w innym miejscu wyglądało by atrakcyjnie i ładnie, lecz tu, wśród starych, pięknie odnowionych kamieniczek wygląda jak "wół przy karecie".