Złota Setka Gmin Podkarpacia. Rok rosnących dochodów i wydatków ale słabnącego salda gmin Podkarpacia

Napisałem wówczas, że „celem tej inicjatywy jest promowanie oraz poszukiwanie najciekawszych pomysłów, rozwiązań oraz przykładów wzmacniających potencjał gospodarczy i społeczny podkarpackich gmin” i że mam nadzieję, że „w perspektywie kilku lat nasz wspólny ranking przyczyni się do wsparcia procesów rozwojowych podkarpackich gmin a także będzie okazją do promocji i kreowania sukcesów i sylwetek ludzi pracujących codziennie na rzecz lokalnej społeczności na Podkarpaciu”.

Prezentacja pierwszego rankingu, według danych za 2007 r., zaprezentowanego także przez GC Nowiny w dodatku specjalnym „Złota Setka Gmin”, miała miejsce 29.12.2008 r. w Sali Kolumnowej Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie. Zwycięzcą 1. rankingu został Rzeszów (93 punkty) wyprzedzając Krosno (119 pkt) i lidera wśród gmin wiejskich Solinę (136 pkt). W pierwszej 10-tce uplasowały się kolejno: Stalowa Wola (155 pkt), Cisna (214 pkt), Trzebownisko (289 pkt), Lutowiska (322 pkt), Tarnobrzeg (363), Białobrzegi (375 pkt) oraz lider wśród gmin miejsko-wiejskich Ustrzyki Dolne (382 pkt). W pierwszej 10-tce cztery gminy miejskie, pięć wiejskich i jedna miejsko-wiejska.

Ranking 159 wówczas gmin, zamykały gminy wiejskie: Brzyska 1476 pkt, Gać 1487 pkt i Wzielkie Oczy 1516 pkt. Łańcut na miejscu 99 uzyskał 1024 pkt, Nowa Sarzyna 100 miejsce 1027 pkt a Korczyna na 101 miejscu 1028 pkt. Kategorię dochody własne na 1 mieszkańca za 2007 r. wygrała gmina Cisna 2272 zł, wyprzedzając Solinę 2204 zł, Lutowiska 2182 zł, Rzeszów 1761 zł oraz Trzebownisko 1738 zł. Na 159 pozycji uplasowała się gmina wiejska Kamień z dochodami własnymi 295 zł na 1 mieszkańca. W kategorii wydatki inwestycyjne na 1 mieszkańca liderami za 2007 r. były: Solina 1478 zł, Cieszanów 1383 zł i Hyżne 1355 zł. Miejsce 157 zajmowała gmina Miejsce Piastowe 35 zł, 158 Zarzecze 27 zł i ostatnie, 159 gmina wiejska Jarosław 11 zł. Kategorię udział dochodów własnych w dochodach ogółem wygrała Stalowa Wola (64,4%), a kategorię udział liczby pracujących w ogólnej liczbie mieszkańców Krosno (55,3%).

W 2022 r. wśród gmin miejskich, po raz drugi w historii rankingu, zwyciężyła Stalowa Wola (169 pkt) wyprzedzając wielką niespodziankę Dynów (254 pkt) oraz Krosno (276 pkt). Wysoka pozycja Dynowa to m.in. efekt bycia w „peletonie głównym rankingowych kategorii” 160 gmin. Najniższą, 63 pozycję gmina miejska Dynów zajęła w kategorii saldo dochodów i wydatków na mieszkańca a najwyższą, 18 pozycję, w kategorii udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem.

Na pozycji piątej uplasował się Rzeszów wyprzedzony także przez Łańcut. Licząca 56 tysięcy mieszkańców Stalowa Wola wygrała ponadto kategorię udział dochodów własnych w dochodach ogółem z pięknym wynikiem 67% wyprzedzając Solinę (64,7%) i Ostrów (62,4%). Stolica COP-u okazała się także najlepsza wśród 16 gmin miejskich w kategorii dochody własne na 1 mieszkańca.

Mielec, zwycięzca rankingu gmin miejskich za rok 2021, tym razem zajął 9 miejsce. Ale utrzymał pierwszą pozycję wśród 160 podkarpackich gmin w kategorii udział liczby pracujących w ogólnej liczbie mieszkańców z wynikiem 53,1%, wyprzedzając Krosno 49,8% i Rzeszów 47,1%. Warto zauważyć, że w ubiegłym roku Mielec był wśród gmin miejskich liderem w czterech rankingowych kategoriach a w tym roku w jednej.

Wśród 36 gmin miejsko-wiejskich, zwycięstwo przypadło Kolbuszowej (359 pkt), która wyprzedziła wschodnie gminy województwa podkarpackiego, Cieszanów (384 pkt) i Sieniawę (401 pkt). Czwarta lokata przypadła gminie Ulanów (403 pkt), która jako jedyna wśród gmin miejsko-wiejskich wygrała, jedną z siedmiu kategorii rankingowych a konkretnie udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem z robiącym wrażenie wskaźnikiem 44,3%. Ulanów w tej kategorii wyprzedził dwie gminy wiejskie, Padew Narodowa 40,8% i Baligród 34,2%. Ulanów okazał się także najlepszy wśród gmin miejsko-wiejskich w kategorii wydatki inwestycyjne na mieszkańca.

Trzebownisko i Solina to od lat liderzy rankingu wśród gmin wiejskich. Przed rokiem zdecydowanym zwycięzcą została Solina wyprzedzając lidera w 2019 r. Trzebownisko i Lutowiska. Za rok 2022 zwycięzcą wśród 108 gmin wiejskich został Ostrów (222 pkt), wyprzedzając Solinę (230 pkt) oraz Cisnę (244 pkt). Wiejski lider okazał się ponadto najlepszy wśród 160 podkarpackich gmin w kategorii dochody własne na 1 mieszkańca (7516 zł) wyprzedzając Cisnę (6880 zł) i Solinę (6478 zł). Ostrów wygrał także kategorię wydatki ogółem na 1 mieszkańca (12 173 zł) pokonując te same gminy, Cisnę (11 977 zł) oraz Solinę (11 586 zł).

Z kolei Solina była najlepsza wśród 160 podkarpackich gmin w kategorii wydatki inwestycyjne na 1 mieszkańca (3857 zł), wyprzedzając Ulanów (3536 zł) i Padew Narodowa (3426 zł). Czwartą pozycję w rankingu głównym gmin wiejskich wypracowała gmina Krempna (251 pkt), która okazała się najlepsza wśród 160 podkarpackich gmin w ważnej kategorii jaką jest saldo: dochody ogółem na 1 mieszkańca minus wydatki ogółem na 1 mieszkańca (plus 1077 zł). Za Krempną na drugiej pozycji uplasowała się Tyrawa Wołoska ((1022 zł) a na trzeciej Gać (1002 zł). Gminy wiejskie wygrały cztery spośród siedmiu kategorii rankingowych.

W komentarzu przed rokiem podsumowując ranking za rok 2021 napisałem, że „ większość gmin z niepokojem śledziła przygotowania do wprowadzenia zasad Nowego Polskiego Ładu, który miał według zapowiedzi rządzących wesprzeć gospodarkę i samorządy po dwóch latach covidowych strat”. Ten niepokój wynikał głównie z faktu, że wiele samorządów m.in. ze względu na zmiany w dochodach z PIT, rozważało ograniczenie aktywności inwestycyjnej. Ogłoszony przez rząd Program Inwestycji Strategicznych miał wesprzeć inwestycje samorządowe. Realizowane w okresie sierpień 2021 r. - lipiec 2022 r. nabory wniosków w ramach Rządowego Funduszu Polski Ład, m.in. na wsparcie gmin w których były zlokalizowane PGR, gmin uzdrowiskowych oraz rozwój stref przemysłowych umożliwiły dofinansowanie tysięcy przedsięwzięć z prawie wszystkich gmin z terenu kraju. Część z tej wielomiliardowej puli środków trafiła do podkarpackich gmin pobudzając ich aktywność inwestycyjną oraz rozwój lokalnej przedsiębiorczości.

Dane finansowe za rok 2022 potwierdzają, że podkarpackie gminy odnotowały wzrost aktywności inwestycyjnej a co jeszcze bardziej ucieszyło nie tylko skarbników, wójtów, burmistrzów i prezydentów, wzrosły dochody własne większości gmin. Te ostatnie w 2021 r., w przeliczeniu na mieszkańca, dla wszystkich 160 gmin łącznie wyniosły 320 102 zł. W 2022 r. suma dochodów własnych na 1 mieszkańca 160 gmin wyniosła 398 953 zł. Czyli była wyższa w stosunku do roku 2021 o 78 851 zł, tj. o 24,6%.

Z kolei suma wydatków inwestycyjnych na 1 mieszkańca 160 gmin w roku 2021 wyniosła 943 021 zł. W 2022 r. było to już ponad miliard a dokładnie 1 099 484 zł, czyli 156 463 zł więcej niż rok wcześniej. Wzrost wyniósł 16,6% a zatem był nieznacznie wyższy od ogłoszonego przez Główny Urząd Statystyczny średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem (14,4%) w 2022 r.

Nie tylko dla samorządowców rzetelna ocena sytuacji finansowej musi brać pod uwagę jedną ważną kategorię ekonomiczną. Ta kategoria, to saldo: dochody ogółem na 1 mieszkańca minus wydatki ogółem na 1 mieszkańca. W 2021 r. saldo dochodów i wydatków na mieszkańca 160 podkarpackich gmin wynosiło plus 78 144 zł. 135 gmin było na plusie a 25 na minusie. Na największym plusie gmina wiejska Solina 3799 zł. 135. w tej kategorii, gmina miejsko-wiejska Pruchnik, odnotowała plus 4,61 zł a 136. w zestawieniu, gmina wiejska Pawłosiów minus 6,93 zł. 160. pozycja przypadła gminie miejskiej Mielec (-610 zł), która pomimo to wygrała ranking główny za rok 2021.

W 2022 r. saldo większości podkarpackich gmin uległo pogorszeniu a jego suma dla 160 gmin wyniosła minus 12 590 zł. Na plusie było już tylko 71 gmin, na minusie 89. Wspomniana już gmina Krempna zanotowała największy plus a dokładnie 1077 zł w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Ostatnia na plusie, 71 w kategorii gmina wiejska Nozdrzec odnotowała plus 9,74 zł. Pierwsza na minusie, 72 w zestawieniu, była gmina wiejska Wiśniowa (-2,27 zł). Ostatnie pięć miejsc wśród 160 gmin zajęły kolejno: 156. Kolbuszowa (-927,85 zł), 157. Rzeszów (-973,38 zł), 158. Radymno (-1002,77 zł), 159. Trzebownisko (-1425,26 zł), 160. Solina (-1580,09 zł).

W tym roku nie zaprosiliśmy władz gmin, jak w latach poprzednich, do bezpośredniego udziału w rankingu „Aktywna Gmina Podkarpacia” poprzez prośbę o wypełnienie ankiet w pięciu kategoriach: gmina lider globalizacji, gmina turystyczna roku, skuteczny beneficjent środków unijnych, inwestor roku i kreator kapitału społecznego. W zmodyfikowane wersji zrealizujemy to przedsięwzięcie w roku przyszłym. Być może jak formę podsumowania kończącej się kadencji.

Ale ponieważ kolejne wybory samorządowe już za kilka miesięcy, Kapituła Rankingu „Aktywna Gmina Podkarpacia” postanowiła dokonać oceny aktywności, nie tylko włodarzy gmin, poprzez ocenę aktywności gmin w dwóch obszarach za okres 5 lat, 2018-2022. Te dwa obszary to dynamika dochodów własnych oraz dynamika wydatków inwestycyjnych na 1 mieszkańca 160 podkarpackich gmin. Wyniki, analizy i komentarze na kolejnych stronach wydania specjalnego GC Nowiny.

***

Ranking „Aktywna Gmina Podkarpacia” za rok 2022 został opracowany przez wyżej podpisanego i zespół z Małopolskiego Instytutu Gospodarczego oraz Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w Rzeszowie. Zwycięzcom serdecznie gratulujemy, wszystkim gminom dziękujemy za życzliwość i wsparcie przedsięwzięcia.