Życie po życiu

Polaków od zawsze Żółkiew. 50 lat temu na polecenie z Moskwy i Kijowa tę historyczną nazwę wymazano z geograficznego i urzędowego nazewnictwa. Miasto, założone w 1603 r. przez hetmana Stanisława Żołkiewskiego, od 1740 r. siedziba rodu Sobieskich, a od 1878 w rękach książąt Radziwiłłów, w 1953 r. władza sowiecka przemianowała na Niestierow (od nazwiska malarza żyjącego w latach 1862-1942). W 1991 r. Ukraina przywróciła miastu historyczną nazwę. Na ukraińskich mapach pojawiła się Żowkwa.
- A wcześniej - wspomina Jan Pirożak - 28 października 1989 r. odzyskaliśmy naszą kolegiatę.

Krajobraz po bitwach

[obrazek2] pochodził z rodziny magnackiej z Rusi Czerwonej. Wychowywał się na dworze Jana Zamoyskiego; później był jego współpracownikiem i przyjacielem, brał udział w jego kampaniach wojennych: przeciwko Moskwie, w Mołdawii i w Inflantach. Największe sukcesy odniósł w wojnie z Moskwą. W 1610 r. pod Kłuszynem rozbił 7-krotnie liczniejsze wojska moskiewskie. Zajął bez walki Moskwę i skłonił bojarów do wyboru na cara królewicza Władysława. Potem został kanclerzem i hetmanem wielkim koronnym, zajął się obroną kresów. Poległ 6 października 1620 r. w bitwie z Turkami pod Cecorą.Renesansowo-barokowy kościół parafialny, ufundowany w 1604 przez Stanisława Żołkiewskiego, a przebudowany w 1677 przez Jana III Sobieskiego. Po II wojnie podzielił smutny los większości katolickich kresowych świątyń. Pirożak pamięta, że "bywsza" kolegiata wiele lat służyła za magazyn papierniczy, a potem spożywczy. To wtedy ze ścian jej prezbiterium zniknęły wspaniałe ogromne obrazy: "Bitwa pod Chocimiem", "Bitwa pod Kłuszynem", "Jan III pod Wiedniem" i "Bitwa pod Parkanami". W tamtych ponurych czasach nieraz włamywano się do krypty z sarkofagami hetmana, jego żony Reginy z Herburtów, syna Jana, babki króla Jana III Sobieskiego i innych.

Obraz nędzy i rozpaczy

Historyk Lucjan Fac, wiceprezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu, pokazuje fotograficzną dokumentację stanu krypty w roku 1991. Ruina i rozpacz: odsunięta wierzchnia płyta sarkofagu, sprofanowane szczątki hetmana, ludzkie kości przemieszane z gruzem, rozbita tablica marmurowa, jaką w roku 1937 r. "Swemu Szefowi - hetmanowi wielkiemu koronnemu Stanisławowi Żółkiewskiemu" ufundował 6 Pułk Strzelców Konnych.

Wejście do podziemia

Prezbiterium. Ciężka, dwuskrzydłowa krata na poziomie posadzki. W dół prowadzą strome kamienne schody. Kościelny otwiera kłódkę. Pierwszy wchodzi do podziemia i zapala światło. Pod łukowym sklepieniem okazały marmurowy sarkofag: "Stanisława Żołkiewskiego szczątki śmiertelne roku 1620 z Cecory do tego podziemia zwiezione, a potem śród nieszczęść Ojczyzny sponiewierane...". Na ścianie wmurowana posklejana tablica od 6 pułku. Wszystko w porządku. Kultura i szacunek. Ani śladu barbarzyństwa z sowieckich czasów.

Nie fotografować!

Kościelny Jan Pirożak opowiada, iluż to generałów i pułkowników wpuścił do hetmańskiej krypty, ile wycieczek z Polski przyjeżdża tutaj w sezonie. W kościele co krok piktogramy zabraniające fotografowania. Tylko na Polaków z aparatami kościelny przymyka oko. Sam oferuje turystom zestawy kolorowych widokówek z cennymi zabytkami Żółkwi. Za jedyne 20 hrywien. Albo za 20 złotych.