Duch Twierdzy Przemyśl

[galeria_glowna]

Bo najpiękniejsze pamiątki zachowały się właśnie tam.

Wymieniana wśród takich gigantów jak: Antwerpia, Verdun, Kolonia, Metz, Liege czy Namur, Twierdza Przemyśl uważana jest za jedenastą pod względem wielkości fortyfikację w Europie.

- Zgodnie z doktryną wojenną, miała stanowić zaporę dla wojsk rosyjskich przed natarciem w głąb monarchii, w kierunku na Budapeszt i Wiedeń - tłumaczy Bogdan Motyl, miłośnik historii i znawca Twierdzy Przemyśl.

Prace budowlane rozpoczęto w połowie XIX w. w okresie wojny krymskiej. Tak oto pół wieku przed wybuchem I wojny światowej wokół Przemyśla powstało kilka linii obronnych ściśle zespolonych i nawzajem wspierających się.

Twierdza niezdobyta

Twierdza była oblegana trzykrotnie. Rosjanie nie zdobyli jej w bezpośrednim boju. Podczas drugiego oblężenia, po 137 dniach oporu, o poddaniu Przemyśla zdecydowało dowództwo austriackie. Nie zamierzało jednak oddać Rosjanom solidnych umocnień.

- Dlatego o świcie, 22 marca 1915 r., Austriacy na rozkaz dowódcy twierdzy, gen. Kusmanka, wysadzili forty - opowiada Motyl.

Oblegani żołnierze niszczyli też broń, amunicję i inny sprzęt wojenny. Dużą część wrzucili do Sanu, w bagna, czy choćby do studni.

- Do dzisiaj w starym sanowisku w Ostrowie leży kilka zatopionych austriackich armat - podkreśla Motyl.

W twierdzy Rosjanie rządzili krótko. 3 czerwca 1915 r. opanowały ją ostatecznie wojska austro-niemieckiej koalicji i utrzymały się do zakończenia wojny.

Rozkaz - co cenne do szamba!

Załoga fortów pozbywała się wyposażenia w nietypowy sposób.

- Rzeczy osobiste, cenne pamiątki albo elementy wyposażenia wojskowego żołnierze wrzucali do…szamb - mówi Zenon Barczak, miłośnik twierdzy i przemyski kolekcjoner.

Czy wiesz, że…

Czy wiesz, że…

Najbliżej centrum Przemyśla rozciąga się obwód wewnętrzny tzw. noyon o długości ok. 18 km, złożony m.in. z cytadeli, 6 fortów, 24 szańców, 4 bram fortecznych i systemu ziemnych wałów i fos. Leżąca nieco dalej (1-3 km w kierunku południowym) linia wspierająca o długości ok. 14 km składała się również z 6 fortów. Największe wrażenie robi oddalony ok. 4-7 km od linii noyon liczący ponad 43 km Pierścień Zewnętrzny, składający się z 15 fortów głównych, 20 fortów pomocniczych, 7 szańców i wielu innych stanowisk i umocnień położonych nawet poza twierdzą. Integralną częścią twierdzy były magazyny, strzelnice, prochownie, koszary.

W czasach wojny nikomu do głowy nie przyszło, żeby grzebać w fekaliach. Po latach szamba przywaliła ziemia i zapomniano co w nich zakopano. Do czasu. Kilkanaście lat temu robotnicy rozbierali koszarowiec przy ulicy Mickiewicza. Kiedy koparka zaczęła wydobywać humus z rozbitego zbiornika po szambie, w czarnej mazi zdumieni budowlańcy odkryli skarby.

- Bagnety połyskiwały w słońcu, jakby były prosto z fabryki. Skórzane pasy czy ładownice wystarczyło tylko przemyć wodą, nasączyć tłuszczem i można było używać - opowiadają mieszkańcy pobliskich kamienic.

Wydobyto wtedy sporo różnych pamiątek: rzeczy osobiste żołnierzy, kawałki mundurów, medale.

- W misce zachowała się nawet kasza, a gazetę można było spokojnie czytać - wspomina świadek znaleziska. Dlaczego po tylu latach było to możliwe? Bo w beztlenowym środowisku, nie zachodziły procesy utleniania.

Wykopiemy sobie pamiątkę

Sensacji nie dało utrzymać się długo w tajemnicy. Poszukiwacze skarbów ruszyli do szamb i fortecznych studni.

- Trudnili się tym co bardziej przedsiębiorczy mieszkańcy okolicznych wiosek - opowiada Motyl. - Do Przemyśla przyjeżdżały ekipy poszukiwaczy z Krakowa, Śląska i wielu innych zakątków kraju wypierając miejscowych.

Jak dojechać

Jak dojechać

Forty najlepiej zwiedzać rowerem. Umożliwiają to dwie niepołączone ze sobą trasy po obu brzegach Sanu pokrywające się w zasadzie z pieszym czarnym szlakiem fortecznym.
1. Trasa północna: Przemyśl (Pomnik Orląt Przemyskich) - Kuńkowce - Łętownia - Orzechowce - Żurawica - Bolestraszyce - Przemyśl (Pomnik Orląt Przemyskich)
2. Trasa południowa: Przemyśl (parking ul. Sanocka) - Górna Dybawka - Grochowce - Pikulice - Łuczyce - Siedliska - Hurko - Łapajówka - Przemyśl (most kolejowy)

W tym okresie wiele cennych pamiątek wywieziono poza twierdzę. Z biegiem lat różne eksponaty pojawiały się na giełdach staroci albo internetowych aukcjach. Przemyscy kolekcjonerzy, jeśli trafi się taka okazja, skupują takie "gadżety" i wzbogacają swoje zbiory.

- Bo kiedy trzymamy w ręku oryginalną brzytwę, szczoteczkę do zębów, kości do gry, medalion ze zdjęciem ukochanej, albo porcelanową fajkę to wiemy czym ci żołnierze naprawdę żyli - mówi Barczak. - Poznajemy ich upodobania, słabostki. Poznajemy ducha.

Wraz ze swoimi kolegami zrzeszonymi w Stowarzyszeniu III Historycznego Galicyjskiego Pułku Artylerii im. Księcia Kińskiego ogromnym nakładem sił utworzyli cieszące się dużą popularnością Muzeum Twierdzy Przemyśl. Eksponowali w nim pamiątki po c.k. armii austro-węgierskiej i dokumentujące czas walki o miasto. Eksponowali, bo decyzją urzędników budynek, gdzie było muzeum, stoi dzisiaj zamknięty na cztery spusty.

Przydatne adresy

Przydatne adresy

Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu Pl. Berka Joselewicza, 37- 700 Przemyśl tel. (016) 679 30 00, 679 30 04.
Koło Przewodników Turystycznych Oddział PTTK ul. Waygarta 3, tel. (016) 678 53 74.
Przemyska Informacja Turystyczna PTTK, Ul. Grodzka 1, tel.:016 675 21 64
e-mail: [email protected]
Godz. otwarcia: od X do III, od pon. do pt. 9 - 17, sob. 10 - 14.

Twierdza na sprzedaż

W 1968 r. forty Twierdzy Przemyśl zostały uznane za zabytek architektury obronnej, a w 1997 r. wpisano je do Krajowego Programu Ochrony i Konserwacji Architektury Obronnej. Samorządy Przemyśla i okolicznych gmin uznały, że na starej fortalicji można zrobić interes. Powołały Związek Gmin Fortecznych. Jego udziałowcy mają sprawić, że "werki" wraz z całą otoczką będą atrakcyjnym produktem turystycznym. Żeby każdy turysta mógł w komfortowych warunkach szukać wśród ruin ducha habsburskiej twierdzy.