Inny Duda

Oglądałem ją z zaskoczeniem. Duda - Gracz zasłynął "publicystycznymi" pracami, jak "Jeźdźcy Apokalipsy czyli Fucha", "Wieża Babel", "Hamlet polski". Przedstawia chłopo - robotników tworzących industrialną, gierkowską "drugą Polskę". Nędza rzeczywistości w której wciąż się coś buduje, a nic nie zostaje zbudowane, karykaturalne wizerunki "bohaterów pracy socjalistycznej" (portret "Pięknego instalatora") były wstrząsem artystycznym lat 70.
Przeraźliwie smutna "Wigilia" stanu wojennego czy "Exodus" - zbiorowy wizerunek narodu, który wybrał emigrację, pokazują co przeżywali Polacy po 13 grudnia 1981. "Gdzie była cenzura?" - zapisał ktoś w księdze wystawy. Dudę - Gracza krytyka ceniła za brutalny realizm: rzetelność obserwacji i trafność uogólnień. Wizerunki robola, "Biurwy", dostojnika partyjnego ("Dół", "Karnawał") oraz szare, wymięte twarze ludzi z kolejek - wszystko to składało się na zbiorowy portret Polaków tamtej epoki.
Przyszły nowe czasy. Może ich karykaturalność i absurdy przerosły wyobraźnię artysty w myśl powiedzenia: "Mrożek by tego nie wymyślił". W swoim nowym cyklu "Obrazów prowincjonalno - gminnych" Duda - Gracz pokazuje "kraj lat dziecinnych". To wieś, z której wywodzą się bohaterowie jego "Jeźdźców Apokalipsy". Nie ma już gorączkowej krzątaniny, klecenia, niby - budowania. Panuje bezruch, chłopo - robotnik poszedł na bezrobocie. Wegetuje teraz jak wieśniak na obrazach XIX wiecznych realistów. Taki jest "Motyw polski 2000": portret gospodarza w gumiakach i berecie i gospodyni na biednym, niechlujnym podwórku. Wspomnieniem z miasta jest ubiór "Upadłego anioła", skontrastowany z ludowymi strojami mieszkańców Nadrzecza czy Kamionu.
Ten strój oznacza przynależność do określonej grupy, miejsca z którego w dobie kryzysu wyrwać się niesposób. Z kostiumem zderzona jest nagość: karykaturalne ciało podstarzałego mężczyzny w "Umizgach", kobiet w "Egzorcyzmach" i "Grzesznym sierpniu". Ten ostatni obraz - leśmianowski w nastroju, to sceneria poetyckiego ogrodu. Cmentarz w Dzień Zaduszny, zaorane pola po żniwach z dymami ognisk na miedzy i skulonymi postaciami pastuchów, dziecko drżące z z zimna w zasypanym śniegiem lesie, kryte strzechą, rozpadające się chałupy - to symbole przemijania, upadku lub śmierci. Najnowsze obrazy Dudy - Gracza nawiązują do płócien Chełmońskiego, Mehoffera, Wojtkiewicza. Ten ostatni w szczególny sposób zaważył na jego twórczości, z jego postaciami ludzi - zjaw, z narzucającym się nastrojem młodopolskiego smutku i tęsknoty.
Toeplitz we wstępie do albumu o twórczości Dudy - Gracza pyta: "Dlaczego w żadnym z amatorskich wpisów, w żadnej z krytyk nie pojawia się wątpliwość na temat autentyczności świata, który pokazuje artysta?" Moim zdaniem, pytanie to w odniesieniu do dawniejszej twórczości Dudy - Gracza nie ma racji bytu. Teraz przyszła pora by je postawić.