Wolność nie nastała jednego dnia. Poznaj podkarpackie drogi do niepodległości...

Dzięki porozumieniu zawartemu 11 listopada w lasach pod Compiegne, między państwami Ententy (m.i. Anglii i Francji) a Cesarstwem Niemieckim, zakończyła się I wojna światowa. Dzień wcześniej do Warszawy przybył z więzienia w Magdeburgu Józef Piłsudski i 11 listopada otrzymał naczelne dowództwo i misję tworzenia polskiego rządu. Do spokoju było jednak daleko. O ostatecznym kształcie granic częściowo zadecydowali sami Polacy biorąc udział w powstaniach śląskich, wielkopolskim, konflikcie z Ukrainą. O części terytoriów np. Warmii i Mazur zadecydowano w tzw. plebiscytach, które były niekorzystne dla Polski.

Nieco wcześniej niepodległość zapanowała w Galicji. Już z końcem października Polacy przejmowali władzę na Podkarpaciu. 5 listopada z rzeszowskiego ratusza strącono austriackie orły – symbol ucisku i podległości obcemu państwu. Jednak po upadających rządach austriackich, wytworzył się chaos a nawet bandytyzm. Wielu dezerterów posiadając broń jeszcze z czasów wojny organizowało się w bandy i grabiło okoliczne miejscowości. W Rzeszowie na dworcu kolejowym uczniowie w biało-czerwonych opaskach konwojowali żołnierzy austriackich na miejscowy dworzec. Mieszkańcy Rzeszowa wchodzili do wojskowych pociągów i rozbrajali spontanicznie obcych żołnierzy zrywając ich dystynkcje wojskowe i odznaczenia. W Łańcucie młodzież szkolna pod przewodnictwem miejscowego katechety przybyła pod budynek c.k. Starostwa (przedstawiciela władzy austriackiej) aby zrzucić orła austriackiego i rozerwać austriackie chorągwie państwowe.

11 listopada w Łańcucie w Ujeżdżalni hrabiego Potockiego odbywał się wiec niepodległościowy. Jednak zamiast słuchać oficjalnych przemówień przedstawicieli miejscowej administracji, okoliczna ludność wjechawszy do miasta furami rozpoczęła plądrowanie miejscowych sklepów i szynków. Wynoszono dosłownie wszystko: krzesła, szafy, artykuły żywnościowe, tytoń, garnki drzwi i okna. Kilkudziesięciu Żydów zorganizowało samoobronę próbując strzelbami odstraszyć grasujących wieśniaków. Komisarz Polskiej Komisji Likwidacyjnej (której zadaniem było odebranie władzy zaborcy austriackiemu) Tadeusz Spiss wraz z przedstawicielami łańcuckiej inteligencji rozbroili Żydów z broni. Z kolei oficerowie, którzy powrócili z wojny poczęli rozpędzać ludność plądrującą miasto. Wezwano na pomoc oddział pospiesznie uformowanej żandarmerii z Krakowa. Z niego stworzono 24 osobowy oddział konny pod przewodnictwem miejscowego koniuszego ordynacji łańcuckiej – Anglika, Pictona, który pilnował spokoju w powiecie. Jednak część zwerbowanych żandarmów sama zabrała się za grabież; szczególnym powodzeniem cieszył się miejscowy szynk Zinsa w którym „żandarmi” skonfiskowali cały zapas alkoholu.

Podczas swojej działalności politycznej Józef Piłsudski przekonał się, że niemożliwa jest samodzielna walka Polaków o uzyskanie niepodległości od państw zaborczych. Wpadł więc na pomysł, aby niepodległość Rzeczypospolitej zbudować na sprzecznych interesach państw zaborczych, które ogniskowały się na Bałkanach. To właśnie w Przemyślu Józef Piłsudski zaproponował wywiadowi Austro-Węgier współpracę... 29 września 1906 roku przebywając w Przemyślu spotkał się z funkcjonariuszami wywiadu wojskowego Austro-Węgier. W przemyskim grodzie przy 10 korpusie wojsk austriackich znajdowała się jedna z placówek wywiadu wojskowego tak zwana Haupt-Kundschaftsstelle. Delegacja polska z Piłsudskim spotkała się z szefem przemyskiej komórki wywiadu, pułkownikiem Franzem Kanikiem; złożono Austriakom ważne propozycje - usługi wywiadowcze przeciwko Rosji. W zamian ludzie Piłsudskiego oczekiwali ułatwień ze strony austriackiej przy nabywaniu broni dla swoich bojówek, tolerowania składów polskiej broni, niestosowania represji przeciwko działaczom Polskiej Partii Socjalistycznej i polskim rezerwistom z armii austriackiej, a także wspomaganie ich działań przeciwko carskiej Rosji. Polscy rozmówcy zapewniali swoich austriackich partnerów, że są w stanie „porwać wszystkich Polaków”. Aby dodać wagi swoim propozycjom ludzie Piłsudskiego przekonywali pułkownika Kanika, że są w stanie natychmiast wystawić 200 tysięcy ludzi do walki z Rosją, co w tamtej sytuacji okazało się być liczbą w dużej mierze zawyżoną. Po latach okazało się, że o przemyskich rozmowach Piłsudskiego z Austriakami wiedzieli Rosjanie. Jeden z uczestników spotkania w Przemyślu – funkcjonariusz skarbówki niejaki Józef Czarnecki okazał się być agentem carskiej Ochrany...

Kiedy umilkły artyleryjskie odgłosy I wojny światowej, dwa narody – Polacy i Ukraińcy chwycili za broń. Chcieli swoich własnych państw, ale musieli walczyć o ich granice - nie wyobrażali ich sobie bez Galicji. Nastąpiło swoiste zderzenie narodowych patriotyzmów... Początkowo w Przemyślu próbowano dojść do jakiejś formy porozumienia między zamieszkującymi społecznościami (Polacy stanowili ok. 60 proc. mieszkańców). Powołano tzw. Komisję Rządzącą w skład której weszło po czterech przedstawicieli Polski i Ukrainy oraz jednym przedstawicielu społeczności żydowskiej. Jednak w nocy z 3 na 4 listopada zerwano podpisany rozejm. Ukraińcy internowali generała Stanisława Puchalskiego, kiedyś oficera wojsk austriackich, 1 listopada 1918 roku mianowanego komendantem polskich oddziałów znajdujących się w Galicji. Pod naciskiem Ukraińców Puchalski wydał rozkaz do oddziałów polskich nakazujących im opuszczenie miasta i powiatu przemyskiego oraz oddanie ich narodowej Radzie Ukraińskiej, równocześnie zakazując podejmowania walk. Nie wierzył w skuteczność polskich wojsk, obawiał się także, że ewentualne walki naraziłyby przede wszystkim ludność cywilną miasta. Jednocześnie aby zablokować wsparcie Polski dla Lwowa Ukraińcy postanowili zająć Przemyśl. Na początku listopada 1918 prawobrzeżna część miasta zajęta została przez formacje złożone z ukraińskich chłopów oraz oddziału strzelców siczowych. Zamieszkujący Zasanie Polacy postanowili nie poddawać się. Obroną kierował m.in. płk. Leon Kazubski, który zorganizował pułk uczniów II Państwowego Męskiego Gimnazjum w Przemyślu (przy ul. św. Józefa), a także wypuszczony właśnie z austriackiego więzienia ksiądz Józef Panaś (który w 1940 roku po torturach z rak NKWD został zamordowany w Katyniu). Jego płomienne homilie porywały tłumy przemyskich gimnazjalistów. Młodzież spontanicznie zgłaszała się do poaustriackich koszar, gdzie formowano z nich formacje. Pułk ten wziął udział w natarciu, jakie na prawobrzeżny Przemyśl przypuściły oddziały polskie. Z pomocą przybył także specjalny pociąg pancerny z żołnierzami z Krakowa;do Przemyśla przybył również słynny „Hubal”, wówczas plutonowy Henryk Dobrzański. 11 listopada udało się zająć prawobrzeżny Przemyśl. Jednak na początku grudnia Ukraińcy ponownie zagrozili miastu...

CZYTAJ TEŻ:Leopold Lis-Kula urodził się 11 listopada 1896 roku. Tego samego dnia, tyle że 22 lata później, Polska odzyskała niepodległość. Zbieg losu? A może palec Boży?

Na marginesie dodajmy, że marszałek Piłsudski kilkukrotnie przebywał w Rzeszowie. Przy obecnej ulicy Moniuszki w Rzeszowie, dawnej Krzywej znajduje się dawna willa doktora Kazimierza Sołltysika w której podczas wizyt w grodzie nad Wisłokiem zatrzymywał się marszałek Piłsudski... Dzisiaj mieści się tu prywatna klinika, ale dawniej dom należał do doktora Sołtysika sympatyka organizacji niepodległościowej Związku Walki Czynnej i jej komórki „Strzelca”. Był to tajny związek utworzony w 1908 roku we Lwowie przez bojówki Polskiej Partii Socjalistycznej a na jego czele stanął Kazimierz Sosnkowski. Jedną z „tajnych” komórek organizacji były Związki Strzeleckie przygotowujące młodych ludzi do służby wojskowej w Legionach tworzonych przez Józefa Piłsudskiego. Celem organizacji paramilitarnej było przygotowywanie się także do walki z zaborczą Rosją. Piłsudski, zresztą stanął na czele Komendy Głównej Związków Strzeleckich w 1912 roku. Jako komendant związków strzeleckich Piłsudski dokonywał inspekcji tych organizacji. Bywał więc w Rzeszowie, zatrzymując się we wspomnianej willi ale także w domu niejakiego Franciszka Koguta na Podpromiu. Z okazji rocznicy wybuchu Powstania Listopadowego przyjechał w listopadzie 1913 roku do Rzeszowa, gdzie w siedzibie Sokoła (dzisiejszy Teatr im. Wandy Siemaszkowej) wygłosił odczyt „Noc listopadowa”.

W lipcu 1932 roku Gazeta Rzeszowska relacjonowała posiedzenie Miejskiej Rady, na której podjęto uchwałę o nadaniu Piłsudskiemu tytułu Honorowego Obywatela Miasta Rzeszowa. Z kolei we wrześniu na odsłonięcie pomnika płk. Lisa-Kuli w Rzeszowie do Przeworska, a stamtąd do Rzeszowa przybyła zona Piłsudskiego Aleksandra z córkami, która objęła honorowy patronat uroczystości. Piłsudski zmarł na raka żołądka w 1935 roku. Po śmierci wyjęto mózg Marszałka (który poddano badaniom w Wilnie) i jego serce. Pogrzeb Piłsudskiego w maju w katedrze wawelskiej (na który przybył m.in. Herman Goering) miał niecodzienny przebieg, gdyż w trakcie uroczystości w Krakowie rozszalała się straszliwa burza. Miasto okryły ciemności, zerwał się straszliwy wiatr, powietrze oziębiło się; wichura wyrywała i łamała drzewa. Pociąg z ciałem Piłsudskiego nie mógł wjechać na dworzec. W związku z tym pojawiły się spekulacje, o rzekomym mediumizmie Piłsudskiego bądź o uaktywnieniu się jednego z czakramów, który w Polsce znajduje się na Wzgórzu Wawelskim...