Podkarpacie stawia Żołnierzom Wyklętym kolejne pomniki [ZDJĘCIA]

Dębicki pomnik stanął na skwerze koło ronda Adama Mickiewicza, przy drodze w kierunku Brzezin, którą Ludwik Marszałek chodził do rodzinnej wioski. Składa się z kilku elementów. W centralnej części umieszczona została figura ppłk. Marszałka, ostatniego komendanta dębickiej AK, który za swoją niezłomną postawę został zamordowany przez komunistyczny reżim w listopadzie 1948 roku.

Na głównej kolumnie umieszczono odlew orła nawiązujący do godła Rzeczypospolitej Polskiej oraz krzyż Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Z kolei na granitowych postumentach znajdują się tablice upamiętniające członków Zrzeszenia WiN z ziemi dębickiej, w tym nazwiska zamordowanych w więzieniach we Wrocławiu, Warszawie, Rzeszowie, Krakowie i Wronkach. Autorem koncepcji upamiętnienia jest artysta rzeźbiarz Józef Opala, absolwent Wydziału Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, laureat wielu nagród i wyróżnień na wystawach ogólnopolskich, autor licznych prac, w tym wielu pomników na terenie całej Polski.

Upamiętnienie powstało z inicjatywy Fundacji Non Notus oraz Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Dębicy. Pomnik został sfinansowany z indywidualnych wpłat darczyńców, sponsorów oraz ze środków pochodzących z dotacji pozyskanych przez Fundację Non Notus.

Jednym z inicjatorów budowy pomnika jest prezes Fundacji Non Notus Romuald Rzeszutek.

- Forma przestrzenna pomnika to dynamiczna postać Ludwika Marszałka w wykroku. Nie ma broni, ale jest teczka, czyli atrybut łącznika, oficera, w którym nosił dokumenty. Celowo też jest po cywilnemu, bo w konspiracji po wojnie nie mógł już działać w mundurze – opisywał w wywiadzie dla „Nowin” Romuald Rzeszutek.

W odsłonięciu dębickiego pomnika, co nastąpiło 3 marca 2024 roku, udział wziął syn ppłk. Ludwika Marszałka, Krzysztof Marszałek – urodzony w styczniu 1943 roku w Gumniskach. W krótkim przemówieniu podziękował „wszystkim za wszystko”.

Pierwszym Pomnikiem Żołnierzy Wyklętych na Podkarpaciu był odsłonięty 17 listopada 2013 r. memoriał Łukasza Cieplińskiego i IV Zarządu Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość w Rzeszowie. Odsłonięcia pomnika dokonał nieżyjący ks. infułat Józef Sondej, były kapelan AK, rówieśnik Łukasza Cieplińskiego oraz członkowie rodzin członków IV ZG WiN wraz z przedstawicielami fundatorów. Pomnik został odsłonięty w 100.rocznicę urodzin płk. Cieplińskiego.

Głównym korpusem pomnika jest rzeźba Cieplińskiego. Jego postać „wychodzi” z bryły przedstawiającej kraty więzienne. Na bryle i obok są umieszczone cytaty grypsów, jakie pisał Ciepliński w stalinowskim więzieniu do rodziny. Obok głównego korpusu stoją popiersia sześciu pozostałych członków IV Zarządu Głównego „WiN”: Adama Lazarowicza, Franciszka Błażeja, Józefa Batorego, Karola Chmiela, Mieczysława Kawalca i Józefa Rzepki oraz symbole AK, WiN, Polski Walczącej.

Autorem upamiętnienia jest Karol Badyna, prof. ASP w Krakowie. Natomiast projekt zagospodarowania placu wokół pomnika opracował rzeszowski architekt Roman Orlewski. Wykonanie monumentu kosztowało 320 tys. zł. Z kolei finansowane przez samorząd Rzeszowa zagospodarowanie placu wokół pomnika wyniosło pół miliona zł.

Przewodniczącym Stowarzyszenia Komitet Społeczny Budowy Pomnika ppłk. Łukasza Cieplińskiego w Rzeszowie był Wojciech Buczak, późniejszy poseł na sejm.

Wojciech Buczak zaproponował budowę pomnika Cieplińskiego w 2008 r.

– Na spotkaniu Klubu Cieplińskiego przy IPN Odział w Rzeszowie padł pomysł, by ufundować tablicę poświęconą Cieplińskiemu. Ja stwierdziłem, że to za mało. Zaproponowałem, by spróbować wybudować pomnik – opowiada były wicemarszałek województwa.

Rzeszowskie upamiętnienie stoi w centrum miasta, na skwerze u zbiegu ul. Moniuszki i al. Cieplińskiego i u wylotu ul. Zygmuntowskiej. Często pomnik zdobią spontanicznie zatknięte wiązanki kwiatów.

Nie jest to jedyne upamiętnienie tak ważnej dla rzeszowian postaci. W listopadzie 2021 r. przed budynkiem dowództwa 3. Podkarpackiej Brygady Obrony Terytorialnej w Rzeszowie odsłonięto pomnik płk. Łukasza Cieplińskiego. Jest on patronem 3. PBOT. Monument przedstawia popiersie pośmiertnie awansowanego do stopnia pułkownika Łukasza Cieplińskiego w kurtce oficerskiej munduru galowego WP II RP. Na granitowym cokole umieszczone są odlane z brązu Krzyż Zrzeszenia WiN 1945–1954 i symbol 3. PBOT.

Pomnik stanął z inicjatywy 3. PBOT, Światowego Związku Żołnierzy AK okręg podkarpacki oraz rzeszowskiego oddziału IPN.

Największy w Polsce pomnik Żołnierzy Wyklętych powstał w Mielcu. I podobnie jak ten w Dębicy, z inicjatywy Romualda Rzeszutka, a autorem dzieła jest twórca dębickiego monumentu – rzeźbiarz z Koprzywnicy Józef Opala. Budowę sfinansowano ze zbiórek społecznych oraz grantów i donacji firm i instytucji. Honorowym przewodniczącym komitetu budowy pomnika był Tadeusz Płużański.

Monument stanął 3 września 2022 r. na terenie Parku Leśnego „Góra Cyranowska”. Tworzą go trzy elementy, z których część główna wykonana w brązie, przedstawia postaci Żołnierzy Niezłomnych. Z prawej strony kompozycji dostrzec można sylwetki Hieronima Dekutowskiego „Zapory”, Wojciecha Lisa „Mściciela”, Aleksandra Rusina „Rusala”. Po drugiej stronie przedstawiona jest grupa osób, w której rozpoznajemy bohaterów, m.in. : Witolda Pileckiego „Witolda”, Waleriana Tumanowicza, Janinę Przysiężniak „Jagę”, Łukasza Cieplińskiego „Pługa”, gen. Augusta Emila Fieldorfa „Nila”. Prowadzi ich Leon Wanatowicz „Boruta”.

- Górujący nad nimi orzeł, symbol państwa, otacza postaci swoimi skrzydłami pełnymi ekspresji i dynamizmu. Zamierzonym efektem jest oderwana część prawego skrzydła - ta forma przestrzenna przedstawia dramat naszego społeczeństwa, dekapitację elity polskiego państwa dokonaną w latach II wojny światowej i czasach powojennych – tłumaczy wymowę pomnika Romuald Rzeszutek.

W centralnym punkcie monumentu znajduje się ryngraf z Matką Boską, towarzyszącą aż do śmierci Niezłomnym. Rozpiętość rzeźby z brązu wynosi ok. 3,5 metra, przybierając formę orła konstytucyjnego z zamkniętą koroną, zwieńczoną krzyżem.

Całość założenia uzupełniają trzy reliefy odlane z brązu, przedstawiające logotypy trzech największych organizacji niepodległościowych II konspiracji: AK, NSZ i Zrzeszenia WiN.

Także w Jaśle stoi pomnik Żołnierzy Wyklętych. Został on odsłonięty we wrześniu 2019 r. przy placu Żwirki i Wigury. Pomnik zaprojektował nieżyjący wybitny rzeźbiarz emigracyjny Andrzej Pityński. Umieścił on na cokole bardzo ekspresyjną rzeźbę orła białego w koronie z ryngrafem „Matki Boskiej Ostrobramskiej”. Orzeł walczy z trzema hydrami, na których widnieją napisy: Armia Czerwona, SB, UB, MO, ZOMO, NKWD, KGB, PZPR.

W uroczystości odsłonięcia pomnika uczestniczyły rodziny ofiar reżimu komunistycznego. O losach swojego ojca mówiła córka Eugeniusza Niziołka, żołnierza AK i działacza WiN.

– Przepraszam za uczucia. Lata pięćdziesiąte były bardzo ciężkie dla mojego ojca. Trudno było mu dostać jakąkolwiek pracę na terenie Jasła. Nasza rodzina bardzo cierpiała. Siedział w areszcie Urzędu Bezpieczeństwa. Potem przewieziono go na zamek do Rzeszowa. W więzieniu we Wronkach przesiedział dziewięć lat – powiedziała wzruszona.

Z kolei w Krośnie powstał obelisk upamiętniający Żołnierzy Wyklętych i ofiary komunizmu. Odsłonięto go w lutym 2017 roku na Cmentarzu Komunalnym. Stanął obok kwater wojennych, poległych we wrześniu 1939 r. Z inicjatywą budowy pomnika wystąpił w 2016 r. miejski radny Grzegorz Rachwał. Obelisk zaprojektował Kamil Słowik, który odpowiedzialny był również za jego realizację i wykonanie. Rzeźba wykonana jest z czerwonego piaskowca oraz elementu ze stali.

Na obelisku znajduje się tablica z imionami i nazwiskami ofiar, których szczątków do tej pory nie odnaleziono: Władysław Baran, Tadeusz Ciupka, Kazimierz Człowiekowski, Józef Czuchra, Bolesław Gorczyca, Jan Stefanik, Mieczysław Szelc.

Charakterystyczny pomnik u zbiegu ulic Krakowskiej i Cegielnianej w Jarosławiu upamiętnia kapitana Władysława Kobę – urodzonego w tym mieście ostatniego prezesa Zrzeszenia WiN Okręgu Rzeszów. Został on brutalnie zamordowany w 1949 roku na Zamku w Rzeszowie. Z inicjatywą oddania hołdu kpt. Władysławowi Kobie w Jarosławiu wystąpili sędzia Sądu Najwyższego w st. spocz. Bogusław Nizieński oraz prof. Janina Marciak-Kozłowska. Autorem projektu pomnika i jego wykonawcą jest artysta z Jarosławia Dariusz Jasiewicz.

- "Wolność i Niezawisłość" to cywilno-wojskowa organizacja antykomunistyczna założona we wrześniu 1945 r. Ostatnim jej komendantem w okręgu rzeszowskim był Jarosławianin kpt. Władysław Antoni Koba. Prawdziwy patriota, wspaniały syn, brat, mąż i ojciec. Miał zaledwie 35 lat, gdy wykonano na nim wyrok śmierci – mówił w 2008 roku podczas odsłonięcia i poświęcenia Pomnika Pamięci kapitana Władysława Koby ówczesny burmistrz Jarosławia Andrzej Wyczawski. - Stalinowski sąd w wyroku podał taką sentencję: "udział w związkach usiłujących przemocą usunąć organa władzy zwierzchniczej narodu i zmienić ustrój Państwa Polskiego". Dzisiaj możemy dodać - Państwa nieludzkiego, stalinowskiego terroru, pogwałcenia wszelkich praw obywatelskich, które tak naprawdę było w tym czasie - kolejną Republiką Radziecką.

Najcenniejszą wartością pomników poświęconych Żołnierzom Niezłomnym jest to, że powstawały głównie ze społecznych pieniędzy i że do dziś aktywizują lokalnych patriotów. Już sama ich obecność w naszej przestrzeni publicznej przypomina o krwawym rozdziale naszej historii, o którym wielu chciałoby dziś zapomnieć. Są krzyczącymi kamieniami rzuconymi na szaniec polskiej pamięci.