Najstarsza bieszczadzka cerkiew odejdzie w zapomnienie?

Kiedy powstała?

W cerkwi znajduje się neogotycki ołtarz ze współczesnym obrazem Przemienienia Pańskiego wstawiony w latach siedemdziesiątych XX wieku. (fot. Wojciech Zatwarnicki)Świątynia pod wezwaniem św. Mikołaja Cudotwórcy powstała w roku 1790, a od 1969 służy wiernym, jako kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego. Taka jest wersja oficjalna jednak historycy nie do końca są tego pewni.

Część z nich przypuszcza, że powstała pierwotnie, jako kaplica dworska na przełomie XVI i XVII wieku. Natomiast w 1790 roku miała zostać przekazana Rusinom na potrzeby cerkwi w zamian za pomoc, jakiej udzielili przy budowie nieistniejącego już kościoła rzymskokatolickiego (1780). Ma o tym świadczyć płyta nagrobna, przypisywana Romerom, ówczesnym właścicielom Polany.
Płyta znajduje się pod podłogą w pobliżu ołtarza. Jest nieczytelna. Zachowało się jedynie kilka liter i tarcza herbowa.

Inne zdanie na temat daty powstania cerkwi ma Teofil Wojciechowski, autor książki "Polana wieś bieszczadzka Dzieje cywilne i kościelne". Autor twierdzi, że płyta należy do rodziny Polańskich herbu Sas, właścicieli sąsiedniego Seredniego Małego, a nie Romerów. Wg niego cerkiew powstała w roku 1790.

Bez względu na to, kiedy powstała cerkiew, będąc w Bieszczadach warto odwiedzić to miejsce.
Znajduje się ona w centrum miejscowości. Jest otoczona starymi lipami. Jest to budowla drewniana, orientowana o konstrukcji zrębowej ustawiona na kamiennej podmurówce. Świątynia jest oszalowany pionowymi deskami na tzw. zakładkę. Obok stoi drewniana dzwonnica wzniesiona w 1922 roku.

Płyta nagrobna przypisywana Romerom znajduje się pod podłogą w pobliżu ołtarza. Jest prawie nieczytelna. (fot. Wojciech Zatwarnicki)We wnętrzu świątyni nie znajdziemy jednak najbardziej charakterystycznego elementu cerkwi - ikonostasu. Uratowano tylko kilka ikon, które znajdują się muzeach w Sanoku i Krakowie. Reszta zaginęła przed 1970 r. Zachowała się natomiast polichromia R. Konowalca, która powstała w 1935 roku.

Malowidła przedstawiają Trójcę Świętą (pod którą widnieje napis mówiący, że jest to: "Dar niewiast z Polany") i krzyż stylizowany na ukraiński haft ludowy. Całość uzupełniają postacie aniołów-serafinów.

Nad prezbiterium znajduje się scena pasyjna, która była zwieńczeniem ikonostasu. Pod nią prawie nieczytelny napis - "Dar kobiet z Wydrnego".

Krótka historia

Polichromia R. Konowalca z 1935 roku. Trójca Święta. Pod nią znajduje się napis "Dar niewiast z Polany". (fot. Wojciech Zatwarnicki)Po zakończeniu II wojny światowej Polana znalazła się w granicach ZSRR. Początkowo cerkiew wykorzystywano zgodnie z przeznaczeniem. Z czasem przeszła we władanie władz państwowych i została zamieniona na magazyn zboża.

Taki sam los spotkał ją po powrocie Polany do ziem polskich. Cerkwią "opiekowało" się Państwowe Gospodarstwo Rolne, Lasy Państwowe, ZBL, nadal wykorzystując ją, jako magazyn.

Tymczasem powracający do Polany dawni mieszkańcy oraz nowi osadnicy, zastali istniejący tu kościół rzymskokatolicki, (1780r) w ruinie. Między innymi brakowało dachu, a wkrótce cała świątynia została rozebrana przez pracowników PGR.

Wierni zmuszeni byli uczęszczać do kościołów w Czarnej i Lutowiskach, co było uciążliwe min. ze względu na odległość.

W roku 1968 mieszkańcy bez zgody władz postanowili uprzątnąć cerkiew i przeprowadzić w niej pasterkę (bez udziału księdza). Samowolka oburzyła władze, które ponownie zamieniły świątynie w magazyn.

Od tego momentu mieszkańcy Polany wraz z proboszczem parafii w Czarnej, ks. Franciszkiem Pouchą rozpoczęli starania o przywrócenie cerkwi do celów sakralnych. Odpowiedź na liczne prośby skierowane do władz była negatywna, a ci, którzy uczestniczyli w Mszach Świętych odprawianych przed zamkniętą świątynią spotkali się z groźbami z jej strony.

Pod koniec roku 1969 władza widząc nieustępliwość mieszkańców dała za wygraną i przekazała im cerkiew. Od tamtej chwili pasterka odprawiana jest już przez księdza. Świątynia nosi wezwanie Przemienienia Pańskiego, a od roku 1982 jest kościołem parafialnym.

W przyszłym roku w Polanie zakończy się budowa nowego kościoła. Co stanie się z tą najstarszą zachowaną bieszczadzką cerkwią? Czy w tym roku po raz ostatni zostanie w niej odprawiona pasterka?