Odkrywanie Olgi Poznańskiej

Wystawa "Olga Boznańska nieznana" w Muzeum Regionalnym w Stalowej Woli została przedłużona do końca marca.

Już na wstępie - zaskoczenie: duże płótno przedstawia modlącą się zakonnicę. Ciemna kompozycja, rozświetlona nikłymi światełkami zniczy, to jakby zaprzeczenie sztuki Boznańskiej - mistrzyni portretu psychologicznego. Można ten obraz odczytać jako jej przeczucie późniejszego życia. Bez reszty oddana sztuce, niczym zakonnica, zrezygnowała z osobistego życia. Tak złożyła swego rodzaju "śluby wieczyste".

Osobista tragedia

Olga Boznańska (1865-1940), najwybitniejsza polska malarka przełomu XIX i XX w. Uczyła się rysunku w Krakowie, potem studiowała malarstwo w Monachium. Od 1898 r. mieszkała w Paryżu, odwiedzając Kraków co kilka lat. Była mistrzynią portretu i martwej natury.
(fot. Autoportret)Młoda Boznanska wystawiała w Berlinie, Dreźnie, Wiedniu... Była szalenie próżna. Lubiła piękne suknie, skompletowała nawet wyprawę ślubną. Miała pobrać się z poznanym w Monachium profesorem Nauenem. Narzeczony niespodziewanie zmarł. A ona odcięła się od życia na salonach i siebie wcześniejszej. Do śmierci chodziła w staromodnych sukniach z końca 19. wieku. Wspomina Józef Czapski:
" (…) malowała w sukni balowej, ale w…zupełnych łachmanach. Miała na piersiach takie długie waty, które na niej wisiały. Ale gdyby miała diademy i gdyby była we wspaniałej sukni, miałaby tę samą postawę. Naprawdę bardzo wielkiej i bardzo uprzejmej damy (…) Widziałem ją raz w metrze. Wszyscy ją zauważali…miała długą suknię, szalenie ściśnięta w talii, kapelusz jak talerz krzywo nałożony…" W paryskim tłumie lat 20-tych wyglądała jak zjawa z innego świata.
Bo to był inny świat: pracownia na czwartym piętrze obskurnej kamienicy, zapełniona obrazami. Niektóre z płócien miały postrzępione brzegi - wspomina Anthony S.Mallek. Napisał: "Zaprosiła mnie na herbatę i ciasteczka, i wytarła kurz z filiżanek brudnym fartuchem. Kiedy skończyliśmy, pozbierała dokładnie okruchy i powiedziała: - Bóg nie chce, żeby cokolwiek się zmarnowało. Zagwizdała. Natychmiast otoczył ja tuzin małych brązowych myszek. Bardzo ostrożnie nakarmiła je okruchami. Kiedy skończyła, klasnęła w ręce i myszki uciekły. Wtedy zrozumiałem, dlaczego brzegi jej obrazów były poszarpane".

Zaszczyty i osamotnienie

[obrazek3] Dziewczynka w ogrodzie, olej na tekturze, 1896, Muzeum Narodowe w Warszawie
Nie była biedna, dzięki jej pomocy wielu młodych artystów mogło w Paryżu kontynuować naukę. Pisał o niej entuzjastycznie słynny poeta Guillaume Apollinaire (Apolinary Kostrowicki). Otrzymała najwyższe odznaczenia: Legię Honorową (1912), Krzyż Oficerski orderu Polonia Restituta, złoty medal na Wystawie Krajowej w Poznaniu (1929), Grand Prix na Wystawie Światowej w Paryżu (1937). W rok później na Biennale w Wenecji portret jej pędzla kupił król Włoch Wiktor Emanuel III.
Jednak te wszystkie honory i zaszczyty (a także pieniądze) nie miały dla niej najmniejszego znaczenia. Jej sztuka: wytworna, pełna głębi nie mogła liczyć na szeroką publiczność. Nazywano ja malarką "monachijską" (bo w tym mieście rozpoczynała karierę) lub impresjonistką. Te określenia także nie zasługiwały na jej uwagę. "Nie ma kochana Pani wyobrażenia nawet, jak tu podle malują" - pisała w jednym z listów o artystach… z Paryża.

Umarła jak nędzarka

Obok niej przeszło wiele rewolucji artystycznych: kubizm, dadaizm, futuryzm, ekspresjonizm. Nie pozostawiły w jej malarstwie najmniejszego śladu. Zmarła tak, jak żyła: jesienią ponurego dla Francji i Europy roku 1940. "(...) znaleziono jakieś siedem zdaje się zdechłych myszy, albo przez nią zaduszonych na tym łóżku, gdzie umarła. I ta kobieta, która nie wiadomo ile obrazów zrobiła, które zostaną w historii malarstwa polskiego…umarła jak nędzarka" - wspomina Józef Czapski.

Prawda sztuki

W niedzielne późne popołudnie w Muzeum w Stalowej Woli jest tłoczno. Niełatwo w tym tłumie obejrzeć obrazy -delikatne, jakby zasłonięte mgłą postacie, dziecięce twarze z wyrazistymi, czarnymi oczami, wpatrującymi się widza. Niewielkie kartoniki przedstawiają wnętrza, w których najdrobniejszy przedmiot namalowany jest tak wspaniale, że staje się samodzielnym obrazem. Trzeba go tylko odkryć. Tak, jak każdy dla siebie odkrywa prawdę sztuki.