Rozwój lokalny oparty na oddolnych inicjatywach społeczności

Jednym z podstawowych warunków zwiększenia zaangażowania mieszkańców w działania na rzecz gminy jest włączenie ich w proces planowania i podejmowania decyzji, dotyczących społeczności lokalnej. Trudno bowiem oczekiwać, że nawet najbardziej aktywni liderzy społeczni poświęcą swój czas, własne środki techniczne, a często także finansowe na realizację inicjatyw, które nie wynikają z ich potrzeb, zainteresowań, czy lokalnych problemów. Na wspieranie bardzo istotnej (kreatywnej i motywacyjnej) roli tzw. inicjatyw oddolnych postawiono przy wdrażaniu Programu Integracji Społecznej, który realizowany był w ponad 500 gminach (w tym w 56 podkarpackich). To w ramach tego Programu nastąpiło znaczące „upodmiotowienie” lokalnych organizacji, a stowarzyszenie i fundacje stały się rzeczywistymi partnerami gmin.

Najważniejszym powodem tej pozytywnej zmiany było rzeczywiste włączenie organizacji w proces podejmowania decyzji. W ramach prac nad strategiami zgodnie z zasadą „nic o nas bez nas” przedstawiciele organizacji brali czynny udział w diagnozowaniu lokalnych potrzeb, wskazywali grupy mieszkańców, którym z różnych powodów należy zapewnić wsparcie i współdecydowali o kierunkach działań. Skoro członkowie społeczności sami wskazywali na możliwe działania „zaradcze”, a jeszcze dodatkowo mogli otrzymać środki finansowe na ich realizację, to konsekwentnie podejmowali się realizacji zaplanowanych działań. W efekcie grupy mieszkańców w celu realizowania własnych inicjatyw zakładały nowe stowarzyszenia lub aktywniej angażowały się w istniejące organizacje, które jednak dotychczas były mało aktywne. Bardzo istotne w przypadku ożywienia „starych” organizacji tradycyjnie działających na terenach wiejskich (np. Koła Gospodyń Wiejskich, OSP) było ich otwarcie na nowe dziedziny działalności np. edukację, integrację społeczną, aktywizację zawodową itp. Wymiernym efektem było m.in. to, że dwukrotnie zwiększyła się liczba gmin, w których zapewnione są usługi skierowane do trzech kluczowych grup: osób starszych, rodzin oraz dzieci i młodzieży. 86 % Wójtów uważała, że realizacja Programu w sposób trwały wpłynęła na rozwój społeczny ich gminy. Także po zakończeniu Programu kontynuowana jest zdecydowana większość wdrożonych wtedy usług społecznych.

Jest wiele dobrych praktyk kontynuacji oddolnych inicjatyw na Podkarpaciu, które przynoszą społecznościom wymierne korzyści. Na przykład w Gminie Nozdrzec KGW i OSP w ramach środków z Programu utworzyły Izby Pamięci. Dodatkowo pozyskane wspólnie przez Gminę i stowarzyszenia dotacje ze środków UE umożliwiły przygotowanie przedstawicieli lokalnych organizacji do obsługi tych miejsc edukacji regionalnej i historycznej, a osób bezrobotnych do obsługi ruchu turystycznego (m.in. w ramach kursu przewodnika szlaku i kursu instruktora nordic walking). Z gminnej oferty turystycznej korzystają obecnie także grupy zorganizowane. We wrześniu 2012 r. rozpoczął działalność Bar „Europejskie klimaty”, którego założycielem jest Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym "Koło" w Jarosławiu. W ramach wsparcia ze środków UE urządzono i wyposażono Bar, oferujący dania inspirowane kuchniami krajów europejskich, w którym zatrudnienie ma 15 osób niepełnosprawnych.

Wsparcie podobnych inicjatyw od kilku lat realizuje Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego, która stawia nie tylko na rozwój biznesu, ale także na wzmacnianie w regionie ekonomii społecznej (ES). Podmioty Ekonomii Społecznej (organizacje pozarządowe, spółdzielnie socjalne, podmioty reintegracji) to dla RARR jedna
z priorytetowych grup, które mogą tworzyć miejsca pracy na Podkarpaciu. Temu celowi służy uruchomienie przez RARR Rzeszowskiego Ośrodka Wsparcia Ekonomii Społecznej. Rzeszowski OWES wspiera nie tylko Podmioty Ekonomii Społecznej, ale także podkarpackie samorządy m.in. w zakresie przygotowywania gminnych strategii (uwzględniających lokalny rozwój ES), prowadzenia zamówień publicznych z zastosowanie klauzul społecznych, służących wzmocnieniu PES.

Piotr Buczek