Rzeszowscy powstańcy listopadowi: Nabielak, Dydacki i inni

Spisek zorganizowali warszawscy podchorążowie pod przywództwem Piotra Wysockiego. O umówionej godzinie, około młodych spiskowców zaatakowało Belweder – siedzibę głównodowodzącego armią Królestwa Polskiego Wielkiego Księcia Konstantego. Na czele szturmu stał pochodzący ze Stobiernej pod Rzeszowem młody poeta Ludwik Nabielak.

Nabielak urodził się 16 grudnia 1804 roku. Jego ojciec - Jakub Nabieleg - był z pochodzenia Czechem urodzonym na Śląsku, weteranem powstania kościuszkowskiego. Matka Marianna Marynowska pochodziła ze Stobiernej.

Naukę rozpoczął w szkole elementarnej w pobliskim Głogowie, zaś w 1821 roku ukończył sześcioletnie wówczas gimnazjum rzeszowskie.

Po szkole średniej wyjechał do Lwowa studiować prawo na tamtejszym uniwersytecie. Studiów jednak nie ukończył. W stolicy Galicji pracował m.in. jako dziennikarz oraz tłumacz, współpracował z miejscowymi środowiskami teatralnymi i literackimi.

Żywo interesował się folklorem, zwiedzając Karpaty i zbierając ludowe pieśni. We Lwowie Nabielak zaangażował się w działalność tajnych organizacji spiskowych. W 1826 roku współtworzył Towarzystwo Zwolenników Słowiańszczyzny, którego cele tak określał:
- Naprzód - korzystać z wszelkich starożytnych zabytków słowiańskich dla wzbogacenia kultury narodowej; po wtóre przez obznajomienie z literaturą i historią różnych plemion słowiańskich, zawierać bliższe stosunki przyjaźni i życzliwości między tymi plemionami.

W połowie 1830 roku Nabielak znalazł się w Warszawie. Wyjechał tam za namową pochodzącego z Jawornika koło Strzyżowa Adama Chłędowskiego, dziennikarza i publicysty, wydawcy m.in. „Pamiętnika Lwowskiego”, później rządowego „Monitora Warszawskiego”, wreszcie „Dziennika Powszechnego Krajowego”. W tym ostatnim tytule, po przyjeździe do stolicy Królestwa Polskiego, znalazł pracę Ludwik Nabielak, zajmując się m.in. historią Konfederacji Barskiej.

Publicysta i działacz niepodległościowy Maurycy Mochnacki tak o nim pisał:

- Pod rządem austriackim nie dostawało mu podniet i zawodu do działania. W Warszawie trafił od razu na związek patriotyczny. Młody, silnej, niezłomnej woli we wszystkim, co przedsiębierze, charakteru nadzwyczajnie sprężystego, rzucił się natychmiast w odmęt niebezpieczeństwa.

Ową „podnietą” o której wspominał Mochnacki stało się dla Nabielaka niewątpliwie poznanie środowiska spiskowców ze Szkoły Podchorążych na czele z Piotrem Wysockim, przygotowujących zbrojne powstanie. Na polecenie Wysockiego zorganizował on grupę cywili mających uderzyć na Belweder. Chodziło o to, by stanowiący trzon konspiracji młodzi podoficerowie i oficerowie nie brali bezpośredniego udziału w zamachu na swojego zwierzchnika, którym był książę Konstanty. Szturm nie był udany, Konstanty zdołał umknąć, ale powstanie stało się faktem.

W okresie walk powstańczych Nabielak należał do akademickiej gwardii honorowej i radykalnego Klubu Patriotycznego. Był zwolennikiem ofensywnych akcji, znalazł się m.in. w składzie delegacji żądającej od naczelnego wodza gen. Józefa Chłopickiego wydania rozkazu ataku na Litwę.

Ludwik Nabielak wziął czynny udział w walkach. Jako podporucznik kawalerii walczył m.in. w bitwie pod Grochowem, pod Iganiami i Ostrołęką. Musiał wykazać się męstwem w boju, skoro ostatecznie dosłużył się stopnia majora i odznaczony został krzyżem Virtuti Militari.

W obliczu klęski powstania, w nocy z 16 na 17 września 1831 roku Nabielak przekroczył granicę Królestwa Polskiego chroniąc się w Galicji. Przebywał w okolicach Biecza, później w Szebniach koło Jasła, skąd końcem grudnia przedostał się na Węgry, stamtąd do Niemiec i wreszcie do Szwajcarii. W następnym roku Najwyższy Sąd Kryminalny w Warszawie skazał go - jak wielu innych powstańców - zaocznie na karę śmierci.

W styczniu 1833 roku Nabielak osiadł w Paryżu, gdzie aktywnie brał udział w życiu emigracji. Działał m.in. w Towarzystwie Demokratycznym Polskim. We Francji poznał i zaprzyjaźnił się z wielkimi ludźmi polskiej literatury: Adamem Mikiewiczem (który uwiecznił go nawet w „Dziadach”), Juliuszem Sowackim (Nabielak miał być sekundantem w niedoszłym pojedynku poety z publicystą Stanisławem Ropelewskim) oraz Cyprianem Kamilem Norwidem (którego wspierał finansowo). W 1848 roku wraz z Mickiewiczem organizował polski legion mający zbrojnie walczyć o odzyskanie niepodległości, krótko przebywał w Galicji, skąd został wydalony przez władze. W zaborze austriackim pojawił się jeszcze w okresie powstania styczniowego z polecenia Rządu Narodowego.

W 1845 roku Ludwik Nabielak ożenił się z Zofią Conrad, córką napoleońskiego generała. Dochowali się dwóch synów i czterech córek. Zawodowo były powstaniec listopadowy związał się z branżą górniczą, jeszcze w 1843 roku zdobył tytuł inżyniera. Był m.in. dyrektorem gazowni w Barcelonie i Nimes, kopalni węgla w Plessis oraz naczelnikiem kopalni miedzi w Algierii.

Zmarł w Paryżu 14 grudnia 1883 roku. Pochowany został na cmentarzu Pere Lachaise. Na grobie umieszczono marmurową płytę z napisem: Major Ludwik Nabielak, Belwederczyk, Wygnaniec z roku 1831, Do ostatka służył Bogu i Ojczyźnie.

CZYTAJ TEŻ: W listopadową noc wśród powstańców atakujących Belweder byli także mieszkańcy Podkarpacia

Nabielak nie był jedynym rzeszowianinem biorącym udział w powstaniu listopadowym. Ich liczba nie jest dokładnie znana, ale można przypuszczać, że w zrywie uczestniczyło co najmniej kilkudziesięciu młodych ludzi z Rzeszowa i okolic. Dużą część z nich stanowili rzeszowscy gimnazjaliści, mimo, że zgodnie z rozporządzeniem władz prowincji groziło za to relegowanie ze szkoły. Ówczesny prefekt gimnazjum ks. Franciszek Wassura raportował przełożonym, iż do powstania poszło ponad 20 uczniów. Ta liczba wydaje się zaniżona. Prawdopodobnie część ochotników po powrocie zdołała przedstawić odpowiednie „alibi” na czas swej nieobecności w szkole i uniknąć wyrzucenia.

Najmłodszy powstaniec
Jednym z relegowanych rzeszowskich gimnazjalistów był Franciszek Dydacki, niewątpliwie jeden z najmłodszych powstańców listopadowych. W chwili wybuchu powstania miał ledwie skończone 15 lat.

Urodził się w Strzyżowie w 1815 roku, w rodzinie mieszczańskiej Tomasza Dydackiego i Franciszki Wyrzykowskiej. Naukę w rzeszowskim gimnazjum rozpoczął w 1829 roku. Działał w konspiracyjnej organizacji młodzieżowej Związek Wolnych Strzelców. W marcu 1831 roku trafił do formującego się w Staszowie konnego pułku legii nadwiślańskiej, a następnie do szkoły szwadronowej w Kurozwękach. Pełnił służbę pomocniczą.

Po upadku Warszawy wrócił do Galicji. Początkowo nie pozwolono mu kontynuować nauki w macierzystej szkole, musiał się przenieść do gimnazjum w Bochni, w 1836 roku wrócił do Rzeszowa i tu skończył gimnazjum.

Osiem lat służył w wojsku austriackim jako instruktor na Morawach. Po powrocie był m.in. urzędnikiem sądowym, posadę stracił jednak angażując się w 1848 roku w Wiosnę Ludów. Założył we Lwowie fabrykę zapałek, zasiadał w tamtejszych władzach miejskich, zmarł w 1894 roku. Zachował się jego nagrobek na cmentarzu łyczakowskim z błędną informacją i datą wskazująca na udział w Powstaniu Styczniowym.

Franciszek Dydacki zajmował się również tłumaczeniami m.in. literatury amerykańskiej. Był tłumaczem pierwszego, polskiego wydania słynnej powieści Harriet Beecher Stowe „Chata wuja Toma” poruszającej temat życia niewolników na południu Stanów Zjednoczonych. Książka była drukowana w odcinkach w latach 1851-52 w tygodniku „The National Era”, zaś 20 marca 1852 roku została wydana w Bostonie w wydawnictwie „John P. Jewett and Company”. Powieść, zaliczana obecnie do arcydzieł literatury amerykańskiej i światowej, szybko okazała się bestsellerem, w pierwszym roku rozeszła się w nakładzie 300 tysięcy egzemplarzy, zaś w XIX wieku wielkością sprzedaży ustępowała jedynie Biblii. Książkę przetłumaczono na wiele języków, wielokrotnie ją zekranizowano.

Pierwsze polskie, dwutomowe wydanie w przekładzie Franciszka Dydackiego ukazało się już rok po amerykańskiej premierze, w 1853 roku nakładem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Jako pierwszy rozdział znalazł się w nim esej „Wolność i niewolnictwo”; sama powieść zaczyna się od rozdziału drugiego. Pełny tytuł książki brzmiał „Chata wuja Tomasza czyli życie niewolników w Zjednoczonych Stanach Północnej Ameryki”. Na stronie tytułowej znajduje się informacja, iż „Zakład ciemnych we Lwowie otrzyma dziesięcinę z przychodu”, prawdopodobnie więc 10 procent wpływów ze sprzedaży trafiło do lwowskiej placówki opiekującej się osobami niewidzącymi.

Egzemplarze pierwszego polskiego wydania to dzisiaj „białe kruki”. W zbiorach bibliotecznych zachowały się prawdopodobnie tylko cztery egzemplarze, trzy w bibliotekach polskich, jeden w Wielkiej Brytanii.