Tajemnicza katastrofa w Bieszczadach

Gainie miał 22 lata, młodą żonę i rodzinę. (fot. FOT. WOJCIECH ZATWARNICKI)Gainie Tdinow, z pochodzenia Tatar, zdołał w ostatniej chwili podnieść dziób samolotu Su-25. Nie rozbił się na budynku szkoły w Olszanicy koło Ustrzyk Dolnych, ani na sąsiednich domach. Jego samolot roztrzaskał się w pobliskim lesie.

Gainie miał 22 lata, młodą żonę i rodzinę. Jego śmierć widział inny pilot rosyjski przelatujący wraz z nim nad Olszanicą. Później dość długo krążył w górze, ściągając ekipy ratunkowe. Obaj brali udział w ćwiczeniach pod kryptonimem "bieszczadzkie doliny". Działo się to 26 kwietnia 1988 roku w godzinach przedpołudniowych.

- Z pilota nie było co z niego zbierać - wspomina Zbigniew Socha z Olszanicy. - W reklamówce by się pewnie zmieścił.

- Zostały z niego jedynie strzępy na pasach lotniczej uprzęży - dodaje Edward Staszewski, starszy sierżant milicji, który jako pierwszy dotarł na miejsce katastrofy.

- Widziałem jak spadł samolot. Wyglądało to jak wybuch małej bomby atomowej. Taki grzyb. Potem usłyszałem jeszcze dwie eksplozje - pewnie wybuchały pociski albo paliwo. Byłem już wówczas bardzo blisko, sto, może dwieście metrów.

Spadochron nad głowami

Na miejsce katastrofy dotarł również Wojtek Zatwarnicki, obecnie dziennikarz i fotoreporter Nowin. Był wtedy uczniem liceum w Ustrzykach Dolnych. Na wieść że spadł samolot, zabrał aparat fotograficzny i wraz z kolegami zrobił sobie wagary. To właśnie jego zdjęcia można oglądać w Nowinach.

Rosjanie chętnie pozwalali fotografować się na miejscu katastrofy. To zdjęcie zrobił Wojtek 20 lat temu. (fot. FOT. WOJCIECH ZATWARNICKI)- Razem z Markiem Podkalickim, kolegą ze szkolnej ławki, znaleźliśmy kawałki kości, chyba ręki - opowiada Wojtek. - Las śmierdział paliwem. Pilot pewnie zrzucił zapas przed katastrofą.

Wojtkowi w pamięci utkwił szczególnie jeden obraz:

- Staliśmy nad potężnym wykopem w środku lasu. Dookoła pełno sowieckich żołnierzy i gapiów, a tuż nad naszymi głowami resztki spadochronu…

20 lat później

Gorące przedpołudnie, dwadzieścia lat później. Wraz z Wojtkiem wspinamy się na wzniesienie, gdzie rozbił się Su-25. Długo błądzimy w leśnych zaroślach, szukając grobu rosyjskiego lotnika.

- Dawniej chyba nie było to tak zarośnięte - twierdzi Wojtek. - Zresztą wtedy była wczesna zimna wiosna, a dziś pełne lato. A może już nie pamiętam. Minęło 20 lat.
Wreszcie, gdy zrezygnowani chcemy wracać, Wojtek macha do mnie ręką.

- Jest!

Mały grób - pomnik, okolony metalowym płotkiem, zarośnięty leśnymi paprociami, nad którymi góruje srebrzysta sowiecka gwiazda. W środku wyblakły, niedopalony znicz.

- Był czas, ze przyjeżdżały tu żona lotnika i jego matka, ale teraz już nie - opowiada Staszewski. - Mogiłą opiekowali się też uczniowie ze szkoły .

I Staszewski wraca myślami do dnia katastrofy:

- Kilka godzin po upadku samolotu przyleciały cztery helikoptery. W tym jeden generalski, VIP-owski. Przybył generał Biełow, członek Rady Wojennej Związku Radzieckiego. Pułkownicy rosyjscy, którzy wcześniej wraz z żołnierzami zabezpieczali teren, meldowali mu wszystkie fakty. Rosjanie zachowywali się w porządku. Pozwolili nawet dzieciom i młodzieży na fotografowanie się obok helikopterów.

- Tuż po wypadku najechało się mnóstwo żołnierzy rosyjskich - wspomina Zbigniew Socha. - Pracowałem wówczas w tutejszym POM-ie i pamiętam, że ich dowódca chciał pożyczyć koparkę. U nas była, ale zepsuta. Wtedy sprowadzili własną. Przyleciała na pokładzie największego helikoptera transportowego świata MIG-26. Śmigłowiec wyglądał jak latająca szafa. Taki ogromny!

Mógł się katapultować

Czy Gainie Tdinow uratował szkołę i uczniów przed katastrofą? Czy dzięki niemu nie zginęli mieszkańcy Olszanicy?

- Znam się na samolotach i jestem pewien, że pilot mógł się katapultować - uważa Socha, który jest pilotem szybowcowym. - Słyszałem, że coś w silnikach tego samolotu nawala, bo był całkiem inny dźwięk. Pilot wykonał manewr skręcania i kierował się na las. W innym przypadku, najprawdopodobniej, wpadłby na domy lub na szkołę. Dlaczego się nie katapultował? Być może wolał zginąć, niż tłumaczyć się ze zniszczenia supernowoczesnego samolotu szturmowego, który wówczas Rosjanom służył w Afganistanie.

Gainie Tdimow pochodził z miasta Ufa w radzieckiej republice Baszkiri. Jako lotnik służył w jednostce myśliwców pod Lwowem.
Rosjanie woleli piwo

Jak pamięta Staszewski, z początku Rosjanie nie zamierzali w ogóle stawiać w Olszanicy pomnika swojemu lotnikowi. Że był za młody i za mało zasłużony.

- No to powiedzieliśmy generałowi, że sami za własne pieniądze go postawimy - opowiada Staszewski. - Generał na to: nie nada. I za kilka dni przywieźli pomnik śmigłowcem.

Jak twierdzą świadkowie, okoliczna ludność i żołnierze Armii Czerwonej zabezpieczający miejsce katastrofy byli wobec siebie bardzo uprzejmi. Żołnierze zabierali nawet dzieci do helikoptera i fundowali im krótkie przeloty. Zaś generał Biełow z oficerską świtą został zaproszony przez miejscowych notabli gminnych na poczęstunek, a mieszkańcy Olszanicy częstowali sołdatów kiełbasą, wiejskim masłem i wódką.

Staszewski: - Bardzo im smakowało polskie piwo i za butelkę chmielowego napoju, dawali butelkę… spirtu.

Wątpliwe pamiątki

Na miejscu katastrofy ludzie zbierali na pamiątkę fragmenty rozbitego samolotu. Niektórzy sądzili nawet, że kadłub samolotu powleczony jest platyną.

- Ja znalazłem pocisk odpalany elektronicznie. Lekko pognieciony - wspomina Socha.

- Obok wykopu stało coś w rodzaju skrzyni, do której wrzucano mniejsze fragmenty samolotu - wspomina Wojtek. - W innej skrzyni układano kawałki ciała pilota.

Jeszcze raz pochylamy się nad grobem Gainie Tdinowa. Dlaczego się nie katapultowałeś? Czy dlatego skierowałeś maszynę nad las, bo chciałeś ocalić ludzi?