Tak do Przemyśla przyszła wojna

Są tak dobrzy, że niektórym widzom łzy płyną po policzkach.

- Miała być zwykła rekonstrukcja, a pokazaliście widowisko przez duże "W". Zapoczątkowaliście nową jakość w rekonstrukcjach - zachwycają się pasjonaci rekonstrukcji historycznych na specjalistycznym forum Odkrywcy.

Kultura na ulicach

31 sierpnia 1939. Rynek w Przemyślu. Tuż przed magistratem spaceruje kilka osób. Wytworna dama z dżentelmenem idzie w kierunku księgarni i sklepu z artykułami kolonialnymi. Matka z wózkiem i dziećmi uczepionymi u rąk kupuje coś na straganie. Nad bezpieczeństwem czuwa patrol policji.

- Dzień dobry, panie redaktorze - pozdrawia mnie komisarz. W przedwojennym Przemyślu na ulicach panowała wysoka kultura. Dlatego odkłaniam się ściągnięciem czapki z głowy. Wtedy nakrycie głowy było niemal obowiązkowe zarówno u kobiet, jak i mężczyzn.

Można już wyczuć atmosferę zbliżającej się wojny. Chłopcy z obrony przeciwlotniczej, w żółto-niebieskich opaskach na rękawach, zaklejają taśmami okna w urzędzie. Inni rozwieszają na słupach ogłoszenia o mobilizacji.

- A fotoreporter to co tak fotografuje? Może dla pana Hitlera pracujemy? - komisarz policji wypatrzył podejrzanego typa, który robi zdjęcia mostu drogowego. Ubrany cały na czarno, profesjonalny sprzęt. Nie potrafi się logicznie wytłumaczyć, dlaczego interesuje go akurat most.

- Pójdzie pan z nami. Wyjaśnimy sprawę - stanowczym głosem komenderuje policjant.

Przechodnie głośno komentują wydarzenia w Rynku. Kim jest tajemniczy mężczyzna?

Ludzie czytają gazety i rozprawiają o najnowszych doniesieniach. - Wygląda na to, że wojny nie będzie. Hitler nie podniesie na nas ręki. Nie odważy się. Boi się Francji i Anglii - politykuje dwóch mężczyzn.

W tej chwili z krzykiem wbiega gazeciarz.

- Wojna! Hitler napadł na Polskę. Armia polska bije się na granicach! W wielu miejscach nasi żołnierze weszli już na teren Rzeszy! - gazeciarz rozdaje najnowszy dodatek.

- A nie mówiłem? Przecież ostrzegałem - dżentelmen ma wątpliwą przyjemność udowodnienia swoich racji. Spacerujący dotąd spokojnie Żyd załamuje ręce.

Zagrało kilkuset uczestników

Wśród 100 cywilów znaleźli się aktorzy Teatru Amatorskiego "Fredreum" z Przemyśla, uczniowie I Licem Ogólnokształcącego, Koło Gospodyń Wiejskich w Wyszatycach pod Przemyślem oraz goście z głębi Polski. Aktorów ucharakteryzowała Szkoła Fryzjersko Kosmetyczna Wiesławy Januszczyk z Przemyśla. Wśród 200 żołnierzy polskich i niemieckich byli członkowie najlepszych grup rekonstrukcyjnych w Polsce. Rosjan odegrali Czesi. Widowisko obejrzało od 12 do 14 tys. widzów.

Wchodzi patrol Żandarmerii Wojskowej. Wyłapuje mężczyzn w wieku poborowym. Nakazuje im pójść do punktów mobilizacyjnych.

3 wrzesień. Mieszkańcy już wiedzą o możliwości bombardowań. Z trwogą spoglądają w górę, czy aby na niebie nie ma wrogich samolotów z czarnym krzyżem. Już wiedzą, że wyjąca syrena oznacza alarm przeciwlotniczy.
Znowu pojawia się gazeciarz. Tym razem ma optymistyczne wiadomości.

- Anglia i Francja wypowiedziały Niemcom wojnę! Angielskie bombowce bombardują Berlin! - drze się na całe gardło i rozdaje najnowszy dodatek.

Na ulicy radość. Przechodnie ściskają się, śmieją. A więc koniec wojny już blisko.
Idyllę przerywa alarm przeciwlotniczy. W popłochu chowamy się pod mury budynków. Tuż obok wybuchają bomby z samolotów. Ciszę po nalocie przerywa lament grupki zakrwawionych pogorzelców. Ktoś niesie bezwładne ciałko kilkuletniego chłopczyka. To jedna z pierwszych ofiar wojny w Przemyślu.

[obrazek5] Polscy żołnierze na ulicach Przemyśla. (fot. Fot. Norbert Ziętal)Rodzina rozpacza. Żołnierze i sanitariuszki stawiają prowizoryczny punkt opatrunkowy. Próbują coś robić. Starsza kobieta lamentuje. Właśnie zginął jej najmłodszy wnuczek.

13 września. Od strony Zasania pędzi rowerzysta. Woła, że z zachodu nadchodzi tłum ludzi. Uciekają przed Niemcami.

Za chwilę pojawia się ponury i długi pochód ludzi. Zmęczone twarze. Ludzie dźwigają tobołki. Chłopak prowadzi kozy. Dziedziczka jedzie furmanką.

- Uciekajcie, ratujcie się. Niemcy zaraz tu będą. A za nimi mordy i bestialskie okrucieństwo - ostrzega dziedzic.

Żandarmi wyłuskują z tłumu żołnierzy. Formują z nich niewielki oddział. Uciekinierzy odchodzą w kierunku Lwowa. Na Rynek wchodzi polskie wojsko. Radość ogromna. Dziewczęta rzucają się żołnierzom na szyję, całują. Kobiety podają im mleko, chleb i jabłka.

W mieście zostaje tylko część oddziałów. Odpoczywają, układają barykady. Wśród nich kręci się cywil i wypytuje o to skąd są, z jakiego oddziału, jakie mają uzbrojenie, plany.

- A ty co tak wypytujesz? Co cię to interesuje? Może ty szpieg jaki jesteś, a? - podenerwowani żołnierze łapią dziwnego jegomościa. Nadbiegają policjanci.

- Co tu się dzieje? - krzyczy jeden z granatowych.

- Panie komisarzu. Chodzi gadzina, wypytuje. Może to szpieg?

Komisarz zarządza rewizję jegomościa. I prawda wychodzi na jaw. Ponury typ ma przy sobie lornetkę, mapę i chustkę z kropką. Ta ostatnia to znak niemieckich dywersantów. Typek podaje imię i nazwisko zgodnie z dokumentami, ale myli mu się data urodzin.

- Puszczajcie mnie! - próbuje uciekać. Udaje mu się wyrwać. Ale szybko ginie od strzału czujnego policjanta.

[obrazek7] Początki niemieckiej okupacji. (fot. Fot. Norbert Ziętal)Polscy żołnierze biją się dzielnie, ale Niemcy mają ogromną przewagę. Szybko, choć niełatwo, zwyciężają.

Stłoczona w Rynku grupka przemyślan z trwogą patrzy na zbliżający się patrol dwóch niemieckich motocykli. W jednym korespondent. Wszystko fotografuje.

- Niemcy, Niemcy - powtarzają zaniepokojeni przemyślanie.

Wkrótce nadjeżdża samochód z oficerami. Podziwiają piękno Przemyśla. Robią sobie pamiątkowe zdjęcia przed ratuszem, udekorowanym flagami ze swastyką. Witają się z radzieckim oficerem.

- Po tej stronie Sanu jest nasze, po tej wasze - tłumaczy Niemiec Rosjaninowi. Nowa granica przedziela Przemyśl.

Organizatorami inscenizacji "Przemyśl - Wrzesień 1939" były Przemyskie Stowarzyszenie Rekonstrukcji Historycznej " X D. O. K.", Urząd Miejski w Przemyślu oraz Klub Kolekcjonerów Policyjnych. Patronat objął Instytut Pamięci Narodowej. Medialnie imprezie patronowały Nowiny.

Trzecia rekonstrukcja z lat II wojny światowej w Przemyślu i trzeci z rzędu sukces. W dwóch poprzednich latach inscenizowana była operacja Barbarossa. Za pierwszym razem obejrzało ją 8 tys. widzów, za drugim 12 tys..

- Nawet życzliwe nam osoby mówiły, że rok temu ustawiliśmy sobie poprzeczkę tak wysoko, że trudno ją będzie przeskoczyć. Myślę, że jednak nam się udało - mówi Mirosław Majkowski, prezes Przemyskiego Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznej "X D.O.K".

Podczas, gdy wszyscy oczekiwali, że będzie jeszcze więcej wybuchów, strzałów i użytego sprzętu, przemyślanie postawili na pokazanie sytuacji cywilów. I trafili w dziesiątkę. Organizację podobnych imprez planują już inne grupy rekonstrukcyjne w Polsce. Liczą na pomoc przemyślan.

A w Przemyślu myślą już o przyszłorocznej inscenizacji. Co to będzie?

- Może I wojna światowa? - zastanawia się Przemysław Grządziel z Urzędu Miejskiego w Przemyślu. - Przecież jesteśmy kojarzeni z twierdzą.