Ucieczka do raju - dlaczego młodzi ludzie wyjeżdżają z Podkarpacia

Podkarpacka emigracja w procentach:

75 proc. wyjeżdżających deklarowało, że motywem emigracji były trudności ze znalezieniem pracy w Polsce i atrakcyjniejsze płace za granicą
53 proc. pochodzi ze wsi
51 proc. to kobiety
15 proc. zdecydowało się na emigrację z powodów rodzinnych
4,2 proc. kontynuowało naukę za granicą
73 proc. nie ukończyło 39 lat
12 proc. to dzieci do 14 roku życia
20 proc. Podkarpackich emigrantów wybrało Wielką Brytanię
17 proc. wyjechało do USA
po 6 proc. osiedliło się we Francji i Włoszech

Jeszcze w międzywojniu rzesze mieszkańców Galicji środkowej porzucały ojcowiznę i ruszały za Wielką Wodę. PRL powstrzymał tę falę emigracji środkami administracyjnymi, a nie dlatego, że tu zaczęło być znacznie lepiej.

Szczęściarze zdołali uciec w ramach łączenia rodzin. Wolna Polska uchyliła drzwi do świata, młodsi i starsi ruszali do RFN i Francji, dokąd o wizy było łatwiej niż do USA.

Ale dopiero Polska w Unii Europejskiej i "bezwizowy" układ z Schengen sprawiły, że Podkarpacie zaczęło się wyludniać. Czy rzeczywiście wyludniać?

Urząd Statystyczny w Rzeszowie podkreśla, że wcale nie jest nas mniej, niż było. Ba, ludności na Podkarpaciu przybywa!

Tylko wcale nie dlatego, że można przebierać w ofertach pracy, a poziom płac tutaj kusi resztę Polski. Jest nas więcej, bo wciąż mamy dodatni przyrost naturalny. W ten sposób "produkujemy" siłę roboczą dla lepiej rozwiniętych części kraju, Europy i świata.

I nie tylko "produkujemy", ale też kształcimy. Na ogół za pieniądze publiczne.

Złośliwi realiści przypominają, że przez cały PRL z województw rzeszowskiego, krośnieńskiego, przemyskiego uciekał najwartościowszy, najlepiej wykształcony, najbardziej dynamiczny "element ludzki".

Uciekał na studia i do pracy. Bo Kraków, Śląsk i Warszawa stwarzały lepsze warunki rozwoju i kariery, były atrakcyjniejsze cywilizacyjnie. Złośliwi realiści dodają, że uciekali ci, którzy południowo-wschodni skrawek Polski mogliby cywilizacyjnie popchnąć do przodu.

Akces Polski do Unii Europejskiej tę tendencje tylko nasilił: wciąż wyjeżdżano stąd do bogatszych, lepiej rozwiniętych zakątków kraju i rozpoczęła się emigracja poza jego granice.

- Mamy teraz podkarpackie apogeum emigracji - ocenia socjolog Paweł Walawender, prezes BD Center Consulting w Rzeszowie. - To tym bardzie smutne, że nastąpiło w szczególnym okresie: kiedy nie ma poważniejszych konfliktów zbrojnych, etnicznych, po odzyskaniu niepodległości i w zasadzie można by realizować plany i marzenie życiowe. Tymczasem ucieka nam najważniejszy kapitał: ludzie młodzi, wykształceni i dynamiczni.

Bo - mówią dane statystyczne - najliczniejszą grupę "uciekających" stanowią ludzie w wieku 20 - 35 lat.

I nie jest przypadkiem, że właśnie w tym przedziale wiekowym powiatowe urzędy pracy na Podkarpaciu rejestrują największą liczbę bezrobotnych.

180 tysięcy emigrantów

W końcu marca 2011 r. za granicą przebywało powyżej 3 miesięcy ok. 180 tys. mieszkańców woj. podkarpackiego - wynika ze spisu powszechnego. Wystąpił więc znaczący wzrost liczby emigrantów w stosunku do 2002 r. (poprzedni spis powszechny), kiedy to poza granicami województwa przebywało 77,2 tys. osób. Osoby przebywające czasowo zagranicą (nawet przez kilka lat) są włączone do stanu ludności faktycznie zamieszkałej w Polsce.

Poziom podkarpackich płac (średnio 3,2 tys. zł miesięcznie brutto, wobec 3,8 tys. w pomorskim, 3,9 tys. w śląskim, 4,8 tys. w mazowieckim) nie jest w stanie dynamiką konsumpcji rozwinąć tego terenu gospodarczo.

Skąd więc kapitał na nowe samochody, nowe lub stare, ale wyremontowane, zadbane domy? Dlaczego w większych miastach regionu mnożą się galerie handlowe?

Dlaczego przybysze z innych zakątków kraju przyznają, że tu czysto, schludnie i wcale nie ubogo? Także dzięki strumieniowi euro, płynącemu od emigrantów.W latach 2004 - 2010 polscy emigranci przysłali do ojczyzny 30 mld euro.

Emigracja ma jeszcze jeden "plus", nie tylko czysto statystyczny: dzięki odpływowi ludzi, którzy tu nie widzą dla siebie szans, spada liczba bezrobotnych, podaż siły roboczej maleje, przez co mniejsza jest presja pracodawców na obniżanie płac.

Optymiści zauważają jeszcze jedną, dodatnią stronę emigracji: ci, którzy wyjeżdżają, przywiozą nie tylko gotówkę, ale i know how. O warunkach i organizacji pracy, relacjach pracodawca - pracownik, wiedzę o prowadzeniu biznesu.

To wersja optymistyczna. Realistyczna jest taka, że zdobytych w Londynie i Dublinie kwalifikacji zawodowych nikt tu nie potrzebuje.

Paweł Walawender dostrzega pozytywy emigracji, ale podkreśla, że jej złe skutki dla Podkarpacia przeważają. A najgorszy jest "drenaż mózgów" z regionu.

- Region opuszczali ludzi bardzo dobrze wykształceni, poziomem płac i możliwościami zawodowymi przyciągały Warszawa, Kraków, Poznań i Wrocław - wylicza. - Nasz region ponosił koszty wykształcenia tych ludzi, oni kapitał tu zdobytej wiedzy wykorzystywali na rzecz innych ośrodków w kraju. Czyli biedny region kształcił kadry dla regionów bogatych, które stawały się przez to bogatsze, więc tym bardziej kuszące dla wykształconych mieszkańców tego biednego regionu.

I dodaje, że władze samorządowe województwa nie zrobiły nic, żeby ten proces powstrzymać. Ani po 1989 roku, kiedy staliśmy się bardzie mobilni zawodowo w skali kraju, ani po 2005 roku, kiedy otworzono nam drzwi do unijnego rynku pracy.

- W tamtym okresie pracowałem w dwóch uczelniach, rozmawiałem o tym ze studentami, nie ukrywali, że spieszą się z zakończeniem studiów, żeby jak najszybciej wyjechać za granicę - opowiada Paweł Walawender. - Niektórzy brali na studiach urlopy, żeby szukać przyszłości w Anglii, Francji, Irlandii. Cześć z nich wracała, ale znaczna większość pozostała.

To tym groźniejsze - zauważa socjolog - że wykształceni tu ludzie tam pracowali na stanowiskach znacznie poniżej swoich kwalifikacji. Nierzadko prawnik czy historyk zarabiali na dublińskim zmywaku.

I trudno w takiej sytuacji mówić, że zdobywali tam kwalifikacje zawodowe. A latami przebywając tam, z czasem wykluczały się z podkarpackiego rynku pracy.

Błędem jest sprowadzanie zjawiska emigracji wyłącznie do kryteriów ekonomicznych.

Socjologowie, psychologowie (także społeczni), demografowie alarmują, że skutki emigracji mogą być w przyszłości katastrofalne: zerwanie więzi pokoleniowych w rodzinach, coraz liczniejsza na Podkarpaciu liczba eurosierot, osłabianie więzi emocjonalnych emigrantów ze "starym krajem".

A jednocześnie niechęć do "starego kraju" tych, którzy zostali, a których rodziny zostały ekonomicznie zmuszone do emigracji.

Z Podkarpacia wyjeżdżają ludzie w wielu rozrodczym (gros to emigranci 20 - 39 lat), którzy mogliby zapewnić ciągłość pokoleniową, także dla potrzeb gospodarki. Wyjeżdżają coraz częściej - na zawsze.

A kiedy przyjdzie boom gospodarczy, podkarpacka gospodarka może zacząć odczuwać brak rąk do pracy. Przede wszystkim fachowców. Jak wówczas wypełnić lukę? Imigracja z Ukrainy, Białorusi, repatrianci z Kazachstanu?

Dla imigrantów nie tylko Podkarpacie, ale i Polska w ogóle jest i długo pewnie będzie krajem tranzytowym w drodze do atrakcyjniejszych rynków pracy. Koszt adaptacji polskich repatriantów np. z Kazachstanu byłby znacznie wyższy, niż wszelkie programy społeczne, które mogłyby powstrzymać odpływ ludzi z tej części Polski.

A takich programów w skali Podkarpacia nie ma. Ludzie stąd uciekają, bo nie ma pracy, albo też dlatego, że gdzieś dalej jest taka sama, ale znacznie lepiej płatna. Nie ma pracy, bo duży kapitał inwestycyjny się tu nie pcha.

A nie pcha się - jak zauważa Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych - ponieważ Podkarpacie jest zacofane w infrastrukturze drogowej, kolejowej, telekomunikacyjnej, świat nauki nie współpracuje tu ze światem biznesu, a zasobność podkarpackich kieszeni nie pozwala robić ty obiecujących interesów.

Ani w hurcie, ani w detalu. Nawet klimat fiskalny dla biznesu nie jest tu korzystny. W ciągu ostatnich miesięcy rzesza podkarpackich przedsiębiorców przerejestrowała swoje firmy do innych województw, bo poczuli się nękani przez miejscowe służby skarbowe.

Unijne pieniądze z programu Rozwój Polski Wschodniej idą budowę i wyposażenie tutejszych uczelni. A one - w konsekwencji - kształcą kadry dla innych regionów kraju.

Pieniądze idą także na budowę i remont dróg. Żeby można było sprawniej stąd wyjechać? Na szczęście łatwiej też będzie przyjechać. I w tym nadzieja. Bo programu, który powstrzymałby emigrację na Podkarpaciu, na razie brak.