Nad Sanem, nad Dunajem

Ale to nie jedyny "łącznik". Na ścianie fortu - nowiutka tablica w języku węgierskim i polskim. Upamiętnia przyjęcie w Komarom w polskich uchodźców w II wojnę. Ufundowały ją: Wojskowe Centrum Kultury "Monostor", Instytut i Muzeum Wojskowości w Budapeszcie oraz Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej. - W wrześniu 1939 w Komarom znalazło schronienie wielu oficerów i cywili z naszych stron. Byli bardzo dobrze przyjęci - mówi Mariusz Jerzy Olbromski, dyrektor MNZP. -Cieszę się, że w tak ważnym przedsięwzięciu mogło zaistnieć nasze muzeum, miasto i region.
Tablicę odsłonięto w sierpniu. Wewnątrz fortu otwarto ekspozycję "Twierdza Przemyśl w okresie I wojny światowej". Fotografie, dokumenty, mapy i szkice. Przypominają dzieje fortecy, jej obroną i upadek. I udział Węgrów w tym dramacie.

Przedsionek Wiednia

Fortecę nad Dunajem wznoszono w latach 1850-1871. Miała bronić dostępu do stolicy monarchii austro-węgierskiej. Dlatego zwano ją "przedsionkiem Wiednia". Jednak w I wojnę nie odegrała żadnej roli. Walki przeszły bokiem. Zachowała się niemal w nienaruszonym stanie. - Nie mamy bohaterów, ale nie mamy też ofiar - podkreśla Istvan Varga, dyrektor Wojskowego Centrum Kultury "Monostor".
W tym czasie zaczynano wznosić także umocnienia wokół Przemyśla, określanego jako "Brama Węgier". Zadaniem twierdzy było strzeżenie przejść na drugą stronę Karpat. Tutaj - jak wiemy - rozegrały się krwawe boje, dwa oblężenia. Wysadzenie twierdzy przed poddaniem jej Rosjanom. Twierdza nad Sanem ma bohaterów. I wiele ofiar różnych narodowości. W obronie Przemyśla zginęło około 2 tysiące Węgrów.

Strzał w dziesiątkę

Pokazanie "Twierdzy Przemyśl" w węgierskim forcie "Monostor" to strzał w dziesiątkę. Jest to rezultat mowy zawartej niespełna rok temu między Muzeum Narodowym Ziemi Przemyskiej a Instytutem i Muzeum Wojskowości w Budapeszcie. - Dotąd mieliśmy kontakty z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, teraz chcemy zwracać też uwagę na Przemyśl. To miasto wiele znaczy dla Węgrów - mówił wtedy gen. József Ferenc Holló, dyrektor budapeszteńskiej placówki.
Ojcem chrzestnym w nawiązaniu kontaktów był Istvan Kovacs, konsul generalny Republiki Węgier w Krakowie. - Należę do pokolenia, którego dziadkowie brali udział w walkach o Przemyśl - akcentował konsul, z wykształcenia historyk i polonista. - Moim marzeniem jest to, żeby Przemyśl stał się drugim po Krakowie kulturalnym i turystycznym celem moich rodaków. Zwłaszcza młodych pokoleń. Żeby ta historia nie poszła w zapomnienie.

Węgierskie ślady

Szczególne zainteresowanie Węgrów budzą na ekspozycji "hungarica". Ślady pobytu w Przemyślu swoich rodaków m.in. poety-sapera Gezy Gyóniego, który przeżył dwa oblężenia, ale nie przeżył niewoli w Krasnojarsku. Więcej szczęścia miał wybitny lekarz wojskowy Robert Barany. Za badania nad rolą błędnika i móżdżku w zachowaniu równowagi uhonorowany został za rok 1914 nagrodą Nobla. Odebrał ją dwa lata później, po zwolnieniu z niewoli.
Dla Węgrów sensacyjnym materiałem jest tzw. "archiwum Molnara", dowódcy 8 pułku piechoty honwedów. Przed poddaniem twierdzy, ukrył cenne dokumenty pod podłogą w mieszkaniu przy Dworskiej 4. Odkryto je dopiero w latach 60. w czasie remontu domu. Archiwum zawierają meldunki, mapy, szkice, zdjęcia, osobisty dziennik węgierskiego oficera - wstrząsające źródło wiedzy o przeżyciach ludzi zamkniętych w twierdzy przez 7 miesięcy.

Turystyka militarna

Przemyska wystawa w Komarom czynna jest do końca września. Interesują się nią nie tylko Węgrzy, ale też Austriacy i inni. Fort "Monostor" po II wojnie pełnił rolę magazynów dla Armii Czerwonej. Udostępniony do zwiedzania w 1994 r., jest magnesem dla znawców i miłośników fortyfikacji oraz amatorów - bardzo modnej w Europie - turystyki militarnej.
A trafić w forcie nad Dunajem tropy z twierdzy znad Sanu to naprawdę niecodzienna i emocjonująca okazja.